Wsparcie witalności
Adaptogeny czyli rośliny, które w organizmie ludzkim działają naprawczo, są znane od wieków. Były podstawą lecznictwa starożytnego Wschodu. Dziś odkrywamy je na nowo. Które wybrać i jak stosować? Przeczytaj nasz artykuł!
Ludzki organizm w ciągu całego swojego życia dba o utrzymanie homeostazy – stanu ogólnej równowagi. Czyni to poprzez adaptację, czyli przystosowanie do różnych wyzwań. Choroba lub silny stres oznaczają wyjście z tego stanu. Wyleczenie zaś to powrót do utraconej równowagi. Ten proces mogą pomóc przyspieszyć adaptogeny, czyli rośliny zmniejszające skutki działania stresu, infekcji i ułatwiające przystosowywanie się naszego organizmu do trudnych warunków zewnętrznych. Ich preparaty zażywamy okresowo – kiedy potrzeba wsparcia sił witalnych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Adaptogeny – czym są?
Adaptogeny to niektóre zioła i grzyby, o których uważa się, że mają właściwości zdrowotne. Producenci, którzy wykorzystują je w swoich produktach, twierdzą, że mają one wiele zalet, w tym pomagają radzić sobie z stresem.
Adaptogeny zwiększają wydolność organizmu przy obciążeniach fizycznych bez zwiększania zużycia tlenu. Ich spożywanie wiąże się nie tylko z lepszą adaptacją organizmu do stresu i normalizacją funkcji metabolicznych, ale także z lepszą sprawnością umysłową i fizyczną.
Istnieją dwie główne grupy adaptogenów:
- adaptogeny roślinne,
- adaptogeny syntetyczne.
Pierwsza grupa, czyli adaptogeny roślinne, była stosowana przez ludzi od setek lat na całym świecie. Termin "adaptogen" został jednak wprowadzony dopiero w 1947 roku przez radzieckiego naukowca Łazariewa, który zdefiniował je jako substancje powodujące niespecyficzną odporność organizmów żywych.
Przyjmuje się, że aby rośliny były adaptogenami, muszą posiadać trzy cechy:
- przyjmowane w normalnych dawkach są nietoksyczne,
- pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem,
- pozwalają organizmowi powrócić do równowagi (homeostazy).
Stosowanie adaptogenów – kiedy mogą pomóc?
Adaptogeny wspierają organizm w radzeniu sobie ze stresem. Najczęściej stosuje się je po to, aby:
- złagodzić niepokój,
- zmniejszyć zmęczenie,
- zwiększyć energię,
- wyregulować reakcje emocjonalne na stres,
- wzmocnić układ odpornościowy.
Rośliny adaptogenne można przyjmować na kilka sposobów: dodawać w formie proszku do żywości i napojów, stosować je w postaci kapsułek lub nalewek. Niektóre adaptogeny można suszyć, mielić i moczyć w gorącej wodzie w taki sam sposób, w jaki zaparza się ulubioną herbatę.
Jak długo można przyjmować adaptogeny? Badania pokazują, że działają one najlepiej przez krótki czas – poniżej sześciu miesięcy. Dłuższy czas przyjmowania może sprawić, że ogranizm uodporni się na ich działanie i staną się nieskuteczne.
Czy każdy może stosować rośliny o działaniu adaptogennym?
Adaptogeny są na ogół dobrze tolerowane przez organizm, jednakże są przypadki, w których należy podchodzić do ich stosowania ze szczególną ostrożnością. Mogą one wpływać na działanie niektórych leków w przypadku schorzeń takich jak nadciśnienie, cukrzyca, bezsenność, niedoczynność tarczycy i depresja. Interakcje mogą obejmować między innymi:
- zwiększenie ciśnienia krwi,
- obniżenie poziomu cukru we krwi,
- zakłócenia snu,
- zwiększenie aktywności tarczycy,
- przeciwdziałanie lekom przeciwdepresyjnym.
Jeśli borykamy się z jakimś przewlekłym schorzeniem, przyjmujemy leki i zastanawiamy się, czy możemy z nimi łączyć adaptogeny, przed ich zastosowaniem warto poradzić się swojego lekarza, który najlepiej stwierdzi, czy na pewno nie ma ku temu przeciwskazań. Należy też skonsultować przyjmowanie adaptogenów w przypadku planowania ciąży.
Możliwe skutki uboczne stosowania adaptogenów
Choć skutki uboczne stosowania adaptogenów są rzadkie, to jednak mogą się zdarzyć. Różnią się one w zależności od przyjmowanej rośliny i najczęściej obejmują:
- reakcje alergiczne,
- ból brzucha,
- zaparcia,
- mdłości,
- biegunkę.
Adaptogeny – lista najbardziej znanych roślin o działaniu adaptogennym
Poniżej przedstawiamy najlepiej poznane i najczęśniej stosowane adaptogeny. Wyjaśniamy również, w przypadku jakich dolegliwości mają zastosowanie.
Żeń-szeń
Król preparatów na witalność. W celach leczniczych stosuje się korzeń, któremu przypisywano niegdyś właściwości magiczne, gdyż kształtem przypomina sylwetkę człowieka.
Słowo żeń-szeń jest fonetyczną transkrypcją chińskiej nazwy „korzeń-człowiek”. Rodzajową nazwę botaniczną nadał tej roślinie Karol Linneusz, określając ją jako Panax, co oznacza "wszechlek", od łacińskiego panaceum, oznaczającego środek na wszelkie choroby (choć w rzeczywistości taki nie istnieje).
Najważniejszymi związkami czynnymi żeń-szenia są ginsenozydy. Pełnią one szereg funkcji, m.in.:
- mogą być wykorzystywane przez organizm do syntezy własnych hormonów sterydowych, działających przeciwzapalnie,
- mają działanie psychopobudzające,
- wywołują efekt pobudzenia seksualnego (wniosek oparty na testach farmakologicznych),
- stymulują biosyntezę białka i RNA – czyli procesy naprawcze w komórce,
- wpływają na wzrost wytrzymałości organizmu.
Ponadto pewne frakcje mają właściwości przeciwnowotworowe, a inne zapobiegają agregacji płytek krwi (zatorowość), czy też niwelują efekty hipoglikemiczne – wahania cukru.
Najczęściej zaleca się stosowanie preparatów z żeń-szenia jako środków tonizujących: wzmacniających organizm w stanach zmęczenia, osłabienia, zmniejszonej wydajności czy pogorszonej zdolności do koncentracji lub obniżonej odporności w procesach rekonwalescencji. Należy je zażywać nie dłużej niż przez 3 miesiące.
Znanych jest około 20 gatunków żeń-szenia, spośród których najpopularniejsze to:
- żeń-szeń prawdziwy, nazywany również żeń-szeniem właściwym (tzw. żeń-szeń chiński lub koreański),
- żeń-szeń japoński,
- żeń-szeń wietnamski,
- żeń-szeń pięciolistny (tzw. żeń-szeń amerykański),
- żeń-szeń trójlistny.
Mimo że wszystkie gatunki zawierają podobne substancje czynne i wykazują podobne właściwości, to za podstawowy surowiec farmaceutyczny (o najwyższej zawartości substancji czynnych i najwyższej aktywności) uważa się żeń-szeń prawdziwy (żeń-szeń właściwy). Coraz większą popularnością cieszy się w ostatnich latach również żeń-szeń indyjski, znany też pod takimi nazwami jak witania ospała, śpioszyn lekarski czy ashwagandha.
Przy nadużywaniu żeń-szenia jako środka pobudzającego może wystąpić tzw. syndrom żeń-szeniowy: biegunka, nadciśnienie, wysypka i senność.
Cytryniec chiński
Cytryniec chiński to pnącze występujące w górskich lasach i dolinach rzecznych Dalekiego Wschodu. Nazywany jest również owocem o pięciu smakach, gdyż jego okrywa jest słodka, miąższ kwaśny (smak cytryny), nasiona gorzkie i cierpkie, cały owoc zaś w miarę przechowywania staje się słony.
W medycynie ludowej Chin i Japonii z owoców cytryńca (mających postać dużej, czerwonej jagody, w smaku przypominającej cytrynę) sporządza się tonizujące napoje stosowane przeciwko zmęczeniu umysłowemu i fizycznemu. W postaci suszonej jedzone są przez polujących w tajdze myśliwych jako środek zwiększający wytrzymałość organizmu. Poza tym preparaty z tej rośliny działają tonizująco na ośrodkowy układ nerwowy, przyspieszają gojenie ran, działają ochronnie na komórki wątroby. Są stosowane głównie w stanach wyczerpania fizycznego i psychicznego.
Szczodrak krokoszowy
Szczodrak krokoszowy to wieloletnia roślina rosnąca dziko na Syberii, w Azji Środkowej, głównie w rejonach górskich. Ważna w lecznictwie ludowym Ałtaju, nazywana tam rośliną „napełniającą człowieka młodością”.
Surowiec farmaceutyczny to korzeń (tzw. korzeń marala, tj. syberyjskiego jelenia). Jego preparaty wykazują działanie pobudzające ośrodkowy układ nerwowy. Są więc antagonistami środków nasennych. Podwyższają ciśnienie krwi. W badaniach farmakologicznych udowodniono, że szczodrak ma działanie adaptogenne oraz anaboliczne (wzrost mięśni), nootropowe (poprawiające funkcje poznawcze, zwłaszcza pamięć). Pobudza kreatywność i motywację u zdrowych ludzi. Ma działanie immunostymulujące (wzmacnia odporność) i przeciwdepresyjne.
Aralia mandżurska
Aralia mandżurska to niewielkie drzewo rosnące na Syberii i w północnych Chinach. Surowiec farmaceutyczny to korzeń. Preparaty lecznicze stosuje się jako stymulatory centralnego układu nerwowego przy nerwicach, w psychozach, w wyczerpaniu psychicznym i fizycznym. Odwary, proszek i nalewka z korzeni aralii mandżurskiej, zwanej przez ludy Syberii „czartowskim drzewem”, mają działanie zbliżone do żeń-szenia – pomagają w stanach nerwowego i fizycznego wyczerpania, wzmacniają serce, regulują niskie ciśnienie krwi, pomagają w stanach przygnębienia, zwiększają odporność organizmu, podnoszą siłę mięśni i wytrzymałość fizyczną.
Różeniec górski
Różeniec górski to tak zwany złoty korzeń – wieloletnia bylina występująca w strefie alpejskiej i polarnoarktycznej. W Polsce występuje w Sudetach i Karpatach. W ludowej medycynie rejonu ałtajskiego kłącze i korzeń różeńca górskiego tradycyjnie stosuje się jako środek usuwający zmęczenie i podwyższający ogólną kondycję organizmu. Preparaty z niego działają pobudzająco (podobnie jak preparaty z żeń-szenia), ułatwiają koncentrację, zwiększają aktywność fizyczną i psychiczną, stosowane są głównie przy przemęczeniu oraz rozstroju nerwowym.
Podsumowanie
Adaptogeny działają na organizm człowieka w różnorodny sposób. Mogą mieć działanie antyoksydacyjne, a także właściwości przeciwzapalne i łagodzące reakcję na bodźce stresowe. Wspierają funkcje poznawcze, pamięć i koncentrację, wpływają korzystnie na regenerację organizmu oraz zapewniają jego równowagę. Ponadto adaptogeny zwiększają odporność organizmu, dlatego mogą świetnie sprawdzić się w okresach, gdy narażony jest on na wzmożone działanie niekorzystnych czynników zewnętrznych.
Choć właściwości antyoksydacyjne adaptogenów są znane od setek lat, warto pamiętać, że istnieją okoliczności, w których musimy zachować przed ich zastosowaniem szczególną ostrożność. Należą tu m.in. sytuacje, w których przyjmujemy leki, np. leki przeciwdepresyjne, bądź planujemy ciążę. W razie wątpliwości zawsze najlepiej jest się zwrócić o radę do lekarza bądź farmaceuty.
Źródła:
- A. Marciniak i in., Adaptogens – use, history and future. Late-onset Pompe disease – literature review and summary of current knowledge, "Quality in Sport" 2023, 9(1), s. 19–28. DOI https://dx.doi.org/10.12775/QS.2023.09.01.002
- Adaptogens, Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/drugs/22361-adaptogens (dostęp: 15.12.2023).
- E. Starkman, Adaptogens: What to Know, WebMD, https://www.webmd.com/balance/adaptogens-what-to-know (dostęp: 15.12.2023).
Artykuł stanowi zaktualizowaną i poszerzoną wersję tekstu, który pojawił się w piśmie "Czas na Zdrowie", wiosna 2021.
Data aktualizacji: 18.12.2023. Autor: e-zikoapteka.
Powiązane kategorie
Ostatnia aktualizacja [21.11.2024]