Krztusiec (koklusz) u dzieci i niemowląt — przyczyny zachorowania, objawy i leczenie
W ciągu pierwszego roku życia dziecka, kiedy organizm dopiero buduje swoją naturalną odporność, szczepienia ochronne pełnią kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi ciężkich chorób zakaźnych. Szczepienia nie tylko chronią najmłodszych przed groźnymi infekcjami, ale także wspierają zdrowie publiczne, tworząc barierę ochronną dla całych społeczności.
Krztusiec, choć często uznawany za chorobę przeszłości, wciąż stanowi realne zagrożenie dla zdrowia publicznego. W obliczu rosnącej liczby przypadków zakażeń szczepienia ochronne stają się podstawowym narzędziem w walce z kokluszem. Sprawdź, w jaki sposób dochodzi do zakażenia krztuścem, jak choroba objawia się u dzieci i jakie leczenie należy podjąć, by powstrzymać napadowy kaszel u najmłodszych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Czym jest krztusiec i jakie są przyczyny zachorowania?
Krztusiec, nazywany dawniej kokluszem, jest poważną chorobą zakaźną. W jej przebiegu obserwuje się bakteryjne zapalenie tchawicy oraz oskrzeli, spowodowane pałeczkami krztuśca (Bortedella pertussis). Pałeczka krztuśca wytwarza tzw. toksynę krztuścową, która atakuje układ oddechowy. Choroba wywołuje napadowy, przewlekły kaszel, a w jej przebiegu rzadko pojawia się gorączka.
Zakażenie krztuścem jest szczególnie groźne dla noworodków i niemowląt. W tej grupie wiekowej odnotowuje się znacznie cięższy przebieg choroby, niż u starszych dzieci, młodzieży, czy dorosłych. Oprócz napadów kaszlu utrudniających spanie i jedzenie, krztusiec może prowadzić również do szeregu niebezpiecznych powikłań, takich jak zapalenie płuc i oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, drgawki, bezdechy, czy nawet krwawienia wewnętrzne.
Najcięższym z powikłań choroby, wywoływanej przez pałeczki krztuśca jest zgon. Z tego względu już od wielu lat, szczepienie ochronne na krztusiec znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Należy pamiętać, że przechorowanie krztuśca nie daje trwałej odporności — chorować można wiele razy, niezależnie od wieku. W każdym przypadku zakażenia organizm jest narażony także na powikłania krztuśca.
Jak dochodzi do zakażenia krztuścem?
Na zakażenie pałeczką krztuśca narażony jest każdy, kto miał kontakt z chorym, zarówno prezentującym pełne objawy choroby, jak i przechodzącym koklusz łagodnie. Infekcja przenosi się drogą kropelkową, w czasie napadowego kaszlu lub kichania, można jednak zarazić się także przez bezpośredni kontakt (tu ryzyko zachorowania jest znacznie mniejsze). Okres wylęgania krztuśca wynosi od 3 do 14 dni. Największa zaraźliwość występuje w dwóch pierwszych tygodniach choroby. Warto jednak wiedzieć, że dobrze dobrana antybiotykoterapia skraca ten czas do 5 dni.
Krztusiec u dzieci – objawy
Krztusiec objawia się w postaci silnych napadów kaszlu, którym towarzyszą duszności i świsty. Kaszląca osoba ma trudności ze złapaniem tchu i opanowaniem takiego ataku. Szczególnie u małych dzieci, po silnym napadzie kaszlu mogą wystąpić wymioty. Ta choroba zakaźna ma charakter przewlekły, w związku z czym uciążliwe objawy mogą utrzymywać się nawet przez wiele tygodni po wyzdrowieniu.
Warto jednak wiedzieć, że rodzaj dolegliwości występujących z chorobą, związany jest z wiekiem i odpornością organizmu. Przebieg choroby dzieli się na 3 fazy — nieżytową, kaszlu napadowego oraz rekonwalescencji. Nieżytowa faza krztuśca trwa ok. 14 dni i towarzyszy jej katar, suchy kaszel, stan podgorączkowy u dzieci, a w niektórych przypadkach także zapalenie spojówek.
W kolejnej fazie, związanej z silnym działaniem toksyn wydzielanych przez bakterie, występują ciężkie napady kaszlu, szczególnie w nocy, co uniemożliwia dziecku zaśnięcie i spokojny, regenerujący sen. Twarz malucha staje się wówczas zaczerwieniona, charakterystyczne jest także wysuwanie języka w czasie kaszlu. W wyniku napięcia mięśniowego może dochodzić również do mimowolnego wypróżniania. Oznaką końcowego etapu napadu jest odgłos "piania" i wymioty. Niektóre dzieci kaszlą tak silnie, że pojawiają się u nich wybroczyny na buzi lub wylewy spojówkowe.
Ostatni etap choroby, tzw. fazę zdrowienia zauważyć można po mniejszej częstotliwości występowania napadów kaszlu, który także staje się mniej intensywny. Nocne ataki stają się rzadsze i szybciej się kończą, jednak sam kaszel może utrzymywać się znacznie dłużej. Dzieje się tak ponieważ w wyniku infekcji bakteryjnej doszło do uszkodzenia błon śluzowych dróg oddechowych, dlatego mimo wyzdrowienia, muszą się one zregenerować, czemu towarzyszą wspomniane objawy. Powinni o tym pamiętać zwłaszcza rodzice, podający dzieciom antybiotyk — kaszel utrzymujący się, mimo stosowania leków, nie oznacza, że preparat jest nieskuteczny.
Do czynników aktywujących odruch kaszlowy w okresie rekonwalescencji zalicza się zmiany temperatury, substancje drażniące we wdychanym powietrzu, a także silne emocje.
Postępowanie w przypadku krztuśca u dzieci i niemowląt — leczenie
Jak rozpoznać krztusiec? Choć początkowa faza choroby często przypomina silne przeziębienie, to jednak w przypadku kaszlu, utrzymującego się powyżej 7 dni, można podejrzewać krztusiec. W takiej sytuacji niezbędna jest wizyta u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który osłucha dziecko i postawi prawidłową diagnozę.
Żeby zwalczyć infekcję wywołaną pałeczkami krztuśca, konieczne jest zastosowanie antybiotyku. Antybiotykoterapia skutecznie hamuje rozwój zakażenia i skraca czas zaraźliwości choroby. Jak wykazały badania, pacjent zażywający antybiotyk przestaje być zagrożeniem dla otoczenia już po 5 dniach przyjmowania leków.
Jeśli zaś chodzi o napady kaszlu, można łagodzić je wyłącznie objawowo, jednak leki hamujące odruch kasłania nie zawsze są efektywne w przebiegu krztuśca.
W przypadku niemowląt i małych dzieci lekarz może zdecydować o leczeniu szpitalnym. Hospitalizacja gwarantuje odpowiednią opiekę i znacznie skraca czas reakcji, gdyby doszło do problemów z oddychaniem. Warto wiedzieć, że również z powodu powikłań krztuśca wiele dzieci wymaga leczenia w szpitalu. U starszaków i młodzieży, jeśli przebieg choroby nie jest ostry, można stosować leczenie domowe, jednak należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza pediatry.
Jak zapobiegać krztuścowi?
Jedynym skutecznym sposobem profilaktyki krztuśca są szczepienia ochronne, wpisane w kalendarz obowiązkowych szczepień u dzieci. Nie oznacza to jednak, że dorośli są odporni na zakażenie – żeby zapewnić sobie ochronę przed krztuścem i jego powikłaniami, należy zgłaszać się na szczepienia przypominające raz na dekadę.
Faktem jest, że osoby, które przyjęły szczepienia ochronne przeciw krztuścowi, znacznie rzadziej zapadają na tę chorobę, a jeśli już dojdzie do zakażenia, przebieg jest dużo łagodniejszy, niż u niezaszczepionych.
Podsumowanie
Krztusiec, dawniej nazywany kokluszem, jest ostrą chorobą zakaźną dróg oddechowych. Choć wydawałoby się, że od wprowadzenia szczepienia ochronnego w 1960 r., liczba chorych będzie stosunkowo malała, od lat 90. XX wieku notuje się stopniowy przyrost zachorowań. Żeby zapobiegać krztuścowi, niezbędne są szczepienia — obowiązkowe dla dzieci i młodzieży oraz zalecane dorosłym w postaci dawki przypominającej raz na 10 lat.
Źródła:
- H. Danielewicz, A. Łątkowska, A. Boznański i in. Zachorowania na krztusiec u dzieci ze współistniejącą chorobą atopową, "Borgis – Nowa Pediatria" 2007, nr 2, s. 40-45.
- I. Łętowska, P. Grzesiowski, J. Walory, Nowe trendy w epidemiologii i immunoprofilaktyce krztuśca, "Borgis – Nowa Medycyna" 1999, nr 9.
- Program Szczepień Ochronnych w 2024 roku, https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-2024/ (dostęp 24.01.2024 r.).
Autorka
Aleksandra Chojnowska – absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, magister filologii polskiej, copywriterka. Od lat zgłębia wiedzę na tematy związane ze zdrowiem oraz urodą i z pasją pisze o tym, jak każdego dnia dbać zarówno o siebie, jak i o bliskich. Prywatnie doświadczona mama.