Bóle brzucha oraz biegunki i/lub zaparcia to główne objawy zespołu jelita drażliwego (ang. Irritable bowel syndrome, IBS). Czym jest jelito drażliwe? U kogo występuje najczęściej? Jaka dieta, leki i zioła są polecane w IBS? Wyjaśniamy!
Zespół jelita drażliwego (zwany też zespołem jelita nadwrażliwego, ZJN) to przewlekłe zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego. IBS nie wiąże się ze zmianami w jelitach czy nieprawidłowościami w procesach przemiany materii. Może znacznie obniżać komfort życia, ale nie wpływa na jego długość i nie zwiększa ryzyka wystąpienia chorób organicznych.
Zespół jelita drażliwego – czy często występuje
IBS to problem społeczny. Na jelito drażliwe skarży się 10-20 proc. dorosłych (dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn). Zespół jelita nadwrażliwego jest najczęstszą przyczyną zgłoszeń do gastroenterologów i drugim najczęstszym – po przeziębieniu – powodem nieobecności w pracy.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Główne objawy zespołu jelita drażliwego to:
- zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki i/lub zaparcia stolca),
- dyskomfort i/lub ból brzucha, który zmniejsza się po defekacji,
- śluz w stolcu,
- wzdęcie brzucha,
- nudności, wymioty,
- zgaga.
U 70-90 proc. osób z IBS obserwuje się też zaburzenia psychiczne.
Jelito drażliwe – przyczyny
Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do końca poznane. Uważa się, że do rozwoju choroby może prowadzić kilka współistniejących czynników. Najczęściej brane pod uwagę to:
- nadwrażliwość trzewna (zwiększone odczuwanie bólu z przewodu pokarmowego),
- zaburzenia motoryki jelit (motoryka to skurcze jelit, napięcie jego ścian oraz przesuwanie treści wzdłuż jelita, czyli ruchy perystaltyczne),
- nieprawidłowości w funkcjonowaniu jelitowego układu nerwowego,
- reakcje zapalne,
- przebyta infekcja przewodu pokarmowego,
- zaburzenia jelitowej flory bakteryjnej,
- stres,
- uwarunkowania genetyczne,
- sposób odżywiania,
- wpływ hormonów płciowych, zwłaszcza estrogenów.
Zespół jelita drażliwego a inne problemy z jelitami – rozpoznanie
Rozpoznaniu IBS służy wywiad lekarski, badanie fizykalne i badanie palcem przez odbyt (tzw. badanie per rectum). Ponadto lekarz może zlecić dalszą diagnostykę, by wykluczyć inne problemy z jelitami. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku wykrycia nieprawidłowości podczas badania, stwierdzenia obciążenia rodzinnego chorobami jelit oraz występowania tzw. objawów alarmowych. Chodzi przede wszystkim o gorączkę, anemię, chudnięcie, bóle i/lub biegunkę w nocy i krew w stolcu.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
W związku z faktem, że przyczyna choroby nie jest znana, terapia służy zniesieniu lub znacznemu złagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego. Leczenie początkowo polega na modyfikacji diety i terapii psychologicznej, a w kolejnym kroku – na stosowaniu farmaceutyków. Zalecane są zarówno leki na problemy fizyczne, jak i na zaburzenia psychiczne. Chorym z jelitem drażliwym rekomenduje się także – dostosowany do możliwości – ruch. Mogą to być np. spacery, bieganie czy gimnastyka.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Dieta chorego z IBS powinna być dobrana indywidulanie, w porozumieniu ze specjalistą. Ogólne zasady komponowania jadłospisu, który pomoże zapobiegać dolegliwościom to:
- wyeliminowanie produktów, które nasilają objawy (w ustaleniu ich listy może pomóc prowadzenie dzienniczka),
- spożywanie w spokoju małych, a częstych posiłków,
- unikanie produktów wzdymających, tłustych, smażonych, kawy, napojów gazowanych i alkoholu,
- modyfikowanie diety przy zaparciach lub biegunkach (m.in. poprzez zwiększenie czy zmniejszenie ilości spożywanego błonnika pokarmowego),
- u osób z nietolerancją laktozy – wyeliminowanie produktów mlecznych,
- u osób z nadwrażliwością na gluten – stosowanie diety bezglutenowej.
Zespół jelita drażliwego – leki bez recepty i suplementy diety
Jakie farmaceutyki dostępne bez recepty znajdują zastosowanie w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego? Leki bez recepty i suplementy diety, które specjaliści najczęściej polecają w IBS to środki przeciwbiegunkowe (loperamid), przeciwwzdęciowe (symetykon, dimetykon), rozkurczowe (hioscyna) czy przeczyszczające (sole magnezu, laktuloza, babka płesznik). Ulgę – zwłaszcza w biegunce – może też przynieść zażywanie probiotyków, czyli tzw. dobrych bakterii.
Zespół jelita drażliwego – zioła
Zioła są również pomocne w objawach zespołu jelita drażliwego. Zioła polecane do łagodzenia bólu i wzdęcia brzucha to mięta, a dokładniej olejek miętowy.
Jelito drażliwe i dieta FODMAP
Warto wiedzieć, że żywność z dużą zawartością związków typu FODMAP (ang. fermentable oligo-, di-, and monosaccharides and polyols) może nasilać objawy jelita drażliwego. Do takich produktów zalicza się m.in. cebulę, czosnek, kapustę, zielony groszek, grzyby, jabłka, gruszki, śliwki, żyto, jęczmień, fasolę, mleko, twaróg, miód, słodziki czy syrop glukozowo-fruktozowy. Dieta FODMAP, która może być polecana chorym z IBS, polega na czasowym wyeliminowaniu tego rodzaju żywności. Następnie stopniowo rozszerza się o nią jadłospis. W konsekwencji większość osób wraca do normalnego sposobu żywienia, z którego wyłączonych jest tylko kilka produktów.
Źródła:
- Zespół jelita nadwrażliwego w: M. Jarosz red., Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Warszawa 2016, 2017, s. 211-218.
- https://www.mp.pl/zespol-jelita-drazliwego (dostęp 28.08.2019)
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.14. (dostęp 28.08.2019)
- http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.psjd-70e8bf2b-15b4-4aea-985b-5cf1d09a33e7 (dostęp 28.08.2019)
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/111607,dieta-fodmap-dieta-zalecana-w-zespole-jelita-drazliwego (dostęp 28.08.2019)
Autorka
Małgorzata Skoczylas-Kouyoumdjian – o zdrowiu pisze od ponad 20 lat. Ukończyła kształcenie podyplomowe w Instytucie Żywności i Żywienia na kierunku dietetycznym. Jest mamą Rafała i żoną Krzysztofa. W wolnych chwilach czyta kryminały.
