Permanentny stres działa destrukcyjnie na cały organizm, dlatego wiele osób szuka sposobów na to, by całkowicie wyeliminować go ze swojego życia. Jednak czy jest to słuszne? Aby znaleźć skuteczne sposoby na walkę ze stresem, warto dowiedzieć się, czym on tak naprawdę jest, a także jaki wpływ ma na nasze funkcjonowanie.
Czym jest stres?
Stres zazwyczaj uznawany jest za zjawisko negatywne. Nie jest to jednak do końca słuszna ocena, ponieważ definicja stresu pokazuje nam, że jest on fizjologiczną i psychologiczną odpowiedzią organizmu na sytuacje zagrażające jego równowadze. Reakcję stresową wywołują tzw. stresory, czyli czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które odbieramy jako w jakiś sposób dla nas niebezpieczne. Bardzo często stresory nie mają charakteru obiektywnego.
Co stres robi z organizmem?
Pojawienia się stresora uaktywnia w naszym organizmie szereg skomplikowanych procesów powodujących wydzielanie m.in. takich hormonów jak kortyzol czy adrenalina. Sprawiają one, że stajemy się pobudzeni, oddech przyspiesza, krew zaczyna szybciej krążyć – inaczej mówiąc, nasze ciało i umysł przygotowują się do walki z niebezpieczeństwem lub sprawnej ucieczki przed nim.
I chociaż współcześnie ludzie rzadko spotykają się ze skrajnie zagrażającymi sytuacjami, w których odpowiednia reakcja stresowa może uratować życie, to jednak m.in. dzięki niej nasz gatunek przetrwał. Zresztą do dziś w niektórych okolicznościach odpowiedni poziom stresu ułatwia adaptację. Problem pojawia się jednak wówczas, gdy reakcje stresowe są nadmiarowe i występują zbyt często – wówczas obciążają one przesadnie organizm, czego konsekwencją może być jego wyczerpanie.
W odpowiedzi na stresor dochodzi do zmian w funkcjonowaniu różnych obszarów organizmu. Na ich podstawie wyróżnia się wskaźniki reakcji stresowej, takie jak:
- objawy z obszaru fizjologicznego: przyspieszony puls, a nawet kołatanie serca, uaktywnienie mięśni (szczególnie mięśni rąk i nóg – niezbędnych do walki lub ucieczki), ucisk w gardle, suchość w jamie ustnej, wzmożona potliwość ,
- objawy z obszaru zachowania: pobudzenie, impulsywność działań, pojawianie się tików nerwowych, utrata apetytu lub niegasnące uczucie głodu, zaburzenia snu doprowadzające do niespodziewanych wybuchów gniewu lub płaczu – konsekwencją tego wszystkiego jest obniżona wydajność i brak zadowolenia z wykonywanych zadań,
- objawy psychologiczne: szereg odczuć pojawiających się w naszej głowie w reakcji na stres, takich jak: wrogość, rozdrażnienie, podejrzliwość, apatia, lęk, problemy ze skupieniem i decyzyjnością, zachwianie poczucia własnej wartości.
Jak widać z powyższego zestawienia stres ma ogromny wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu, a w związku z tym może przekładać się na wiele obszarów naszego życia. Jest to problem zwłaszcza gdy nasze sposoby radzenia sobie ze stresem nie są skuteczne i ponosimy przez nie bardzo duże koszty.
Działania zaradcze, czyli co robić, by stres nas nie dopadł?
To, jak radzimy sobie z stresem, jest poniekąd uwarunkowane genetycznie, ale wiele też zależy od nas i naszych wysiłków, jakie wkładamy w znalezienie skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem. Podstawowe strategie walki ze stresem można podzielić na dwa ogólne rodzaje. Pierwszy z nich obejmuje zachowania mające na celu konfrontację z sytuacją stresową i swoimi emocjami, jakie jej towarzyszą. Drugi zaś opiera się na unikaniu i odwracaniu uwagi, zarówno od czynnika stresogennego, jak i od własnych odczuć z nim związanych.
Psychologowie najczęściej uznają, że poszczególne osoby mają różne strategie radzenia sobie ze stresem – niektóre są bardziej skuteczne, inne mniej. Warto również podkreślić, że nawet jeśli dana technika walki z trudnymi sytuacjami sprawdziła się u kogoś innego, niekoniecznie musi sprawdzić się u nas. Niemniej jednak prowadzone od kilku dekad badania pokazują, że jest pewien repertuar czynności, które w większości przypadków przynoszą pozytywne rezultaty w walce z nadmiarowym stresem.
Podstawowym sposobem, który pozwala utrzymać stres pod kontrolą, jest zadbanie o równowagę w swoim życiu. Osiągnięcie dobrostanu pozwala ze zdrową głową podejść nawet do wydarzeń niekorzystnych i stresujących. Dlatego najlepszym sposobem na to, by dobrze radzić sobie ze stresem, jest prowadzenie zdrowego trybu życia – odpowiednia dieta i aktywność fizyczna. Dbanie o siebie pozwoli nam na utrzymanie optymalnego poziomu stresu, dzięki któremu będziemy mieć wystarczającą ilość energii, by stawać przed nowymi wyzwaniami. Jeśli czujesz, że osiągnięcie takiego stanu jest aktualnie niemożliwe, a stres towarzyszy Ci niemal każdego dnia i nie pozwala na normalne funkcjonowanie, to warto w takiej sytuacji poprosić o konsultację specjalisty. Praca z lekarzem, psychologiem czy psychoterapeutą z pewnością pomoże w wypracowaniu takich nawyków, które pozwolą zachować spokój, utrzymać odpowiedni poziom energii oraz sprawią, że uczucie stresu przestanie być takie obezwładniające.
Skuteczne sposoby radzenia sobie ze stresem
Nie da się całkowicie wyeliminować stresu z naszego życia. Jednak utrzymywanie dobrostanu pozwala minimalizować jego negatywne skutki, a pewne sprawdzone techniki pomagają go zredukować, kiedy już się pojawi. Do najczęściej stosowanych, a jednocześnie najbardziej skutecznych technik radzenia sobie ze stresem należą:
- Ćwiczenia oddechowe i medytacja – ich celem jest skupienie się na swoim oddechu i oczyszczenie głowy z szalejących w niej negatywnych myśli. Takie kilkuminutowe oderwanie się sprawia, że pobudzony przez stresor organizm, wycisza się, a umysł wraca do racjonalnego myślenia o danym problemie.
- Aktywność fizyczna – czasem jest tak, że nagromadzony stres trzeba z siebie „wyrzucić”, a wówczas najlepszym sposobem na to są ćwiczenia fizyczne. Niektórzy lubią rozładowywać napięcie podczas intensywnych treningów, inni zaś wolą praktykować jogę i wykorzystywać ćwiczenia rozluźniające– obie techniki są słuszne, a ta z której skorzystamy, zależy jedynie od naszych preferencji.
- Rytuały – wiele osób w stanach wzmożonego napięcia z powodzeniem wykorzystuje moc rytuałów. Dla niektórych najlepsze działanie będzie miała długa i relaksująca kąpiel, dla innych świetnie sprawdzi się herbata na stres – i nie chodzi tu wyłącznie o uspokajającą moc niektórych ziół, bo może to być zwykła czarna herbata z miodem. Sekret rytuałów tkwi w uważności i celebracji danej chwili, bo podobnie jak ćwiczenia oddechowe, pozwalają one na oderwanie się od stresujących myśli i nabranie zdrowego dystansu. Warto wypracować swoje własne rytuały pomagające w pokonywaniu stresu, a nie na siłę korzystać z rozwiązań, które zaproponował ktoś inny i które do końca z nami rezonują.
Stres pozytywny – prawda czy mit?
Stres najczęściej kojarzy się z wyzwaniami i negatywnymi emocjami. Jednak już na początku artykułu wspomnieliśmy, że zapewnił on poniekąd przetrwanie naszego gatunku. Ale czy chociaż w przeszłości był niezbędny, to współcześnie można jeszcze czerpać z niego jakieś korzyści?
Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, bo dopóki stres nie przekroczy pewnego progu i nie będzie nadmiarowy, to jego mobilizujące działanie ma pozytywny wpływ na nas i nasze działania.
Psychologowie wyróżniają nawet zjawisko stresu pozytywnego, które nosi nazwę eustresu (stresu konstruktywnego). Kiedy odczuwamy ten rodzaj stresu, nasz organizm funkcjonuje na optymalnym poziomie, jesteśmy wystarczająco pobudzeni, by podejmować nowe wyzwania, mamy dużo energii, a nasze samopoczucie jest dobre.
Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że stres działa mobilizującą i że dzięki niemu osiągamy więcej, np. lepiej wypadamy podczas rozmów kwalifikacyjnych czy prezentacji przed klientem. I jest to prawda w odniesieniu do eustresu, który nie obciąża nadmiernie naszego organizmu i który pozwala nam zachować jasność umysłu.
Warto więc jest zadbać o to, by w naszym życiu poziom stresu był utrzymywany na optymalnym poziomie, a w pojawiających się trudnych momentach warto stosować techniki redukujące jego negatywny poziom.
Źródła:
- Grygorczuk A., Pojęcie stresu w medycynie i psychologii, „Psychiatria”, 2008, tom 5, nr 3.
- Heszen I., Psychologia stresu: korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego, Warszawa, 2013.
- Sygit-Kowalkowska E., Radzenie sobie ze stresem jako zachowanie zdrowotne człowieka – perspektywa psychologiczna, „Hygeia Public Health” 2014, 49 (2).
