Badania na boreliozę - wynik fałszywie dodatni/ujemny
Borelioza często przebiega bez specyficznych objawów - takich jak rumień wędrujący, który powinien pojawić się we wczesnej fazie infekcji. Dlatego duże znaczenie w rozpoznaniu zakażenia krętkami Borrelia mają badania diagnostyczne wykonywane z krwi. Diagnostyka boreliozy z Lyme budzi wiele kontrowersji i stanowi duże wyzwanie. Są czynniki i sytuacje, które mogą wpłynąć na wyniki badań. Czym jest wynik fałszywie pozytywny i negatywny? Dlaczego nie należy wykonywać badań zaraz po ukąszeniu kleszcza?
Z artykułu dowiesz się:
Co się dzieje w naszym organizmie po ukąszeniu przez zarażonego kleszcza
Kiedy do naszego organizmu przedostaną się bakterie odpowiedzialne za wywoływanie boreliozy (krętki Borellia), zostaje aktywowany szereg reakcji odpornościowych - swoistych i nieswoistych. Jednym z nich są przeciwciała krążące w krwi. Przeciwciała są to białkowe cząsteczki, które biorą udział w zwalczaniu infekcji. W zależności od czasu trwania infekcji występują różne rodzaje (klasy) przeciwciał.
Podstawowe badania krwi w kierunku boreliozy - bazują na obecności w krwi przeciwciał przeciwko Borrelia.
Wczesna faza zakażenia - przeciwciała IgM
Po około 2-6 tygodniach od rozpoczęcia infekcji organizm zaczyna produkować przeciwciała IgM przeciwko Borrelia (tzw. przeciwciała wczesne). Większość pacjentów, u których diagnozuje się wczesną rozsianą postać boreliozy, ma w krwi przeciwciała klasy IgM.
Późna faza/zakażenie przetrwałe - przeciwciała IgG
Swoiste przeciwciała IgM osiągają szczyt produkcji w 2 miesiącu od momentu zakażenia. Następnie rozpoczyna się serokonwersja – stężenie przeciwciał IgM we krwi stopniowo spada, przy jednoczesnym wzroście stężenia przeciwciał IgG (tzw. przeciwciała późne).
Przeciwciała w klasie IgM to pierwsza linia obrony, natomiast przeciwciała IgG charakteryzują się znacznie wyższą swoistością, dzięki czemu są bardziej skuteczne w walce z patogenem.
Podstawowe badania i testy przesiewowe w kierunku boreliozy
- Test ELISA w laboratorium
- Szybki test diagnostyczny (wyrób medyczny do samokontroli)
W diagnostyce laboratoryjnej boreliozy podstawową rolę odgrywają metody pośrednie, polegające na wykrywaniu swoistych przeciwciał w krwi chorego. W przypadku boreliozy z Lyme diagnostyka serologiczna jest diagnostyką z wyboru. Testem przesiewowym jest badanie przeciwciał IgM/IgG metodą ELISA. Badanie można wykonać w laboratorium bez skierowania. Badanie nie musi być wykonywane na czczo.
Wyroby medyczne do samokontroli w postaci szybkich testów diagnostycznych od wielu lat stanowią pomocne narzędzie w wykrywaniu wielu schorzeń i stanów chorobowych. Testy na boreliozę mają swoje zastosowanie zarówno jako szybka diagnostyka point of care w placówkach medycznych (szpitale, gabinety lekarskie), jak też jako testy do samokontroli pacjenta. Ze względu na niską świadomość pacjentów dotyczącą możliwości rozwoju boreliozy w wyniku ukąszenia kleszcza, łatwa dostępność do testu na boreliozę ma szczególne znaczenie.
Test na boreliozę z apteki wykrywa przeciwciała IgM przeciwko Borrelia, które są markerem wczesnej odpowiedzi immunologicznej na zakażenie. Testy są zatem pomocne w rozpoznaniu wczesnej fazy infekcji krętkami. Badanie wykonuje się z krwi włośniczkowej pobranej z nakłucia palca (w przypadku wykrywania przeciwciał zarówno krew żylna, jak i włośniczkowa są odpowiednim materiałem diagnostycznym). Wynik jakościowy testu jest łatwy do interpretacji.
*Wszystkie dodatnie lub graniczne (wątpliwe) wyniki uzyskane w testach przesiewowych (ELISA, szybkie testy point of care) są potwierdzane w drugim etapie, za pomocą testu Western Blot (WB), którego wykonanie ma na celu weryfikację wyników fałszywie dodatnich.
Wynik fałszywie ujemny (negatywny) -
Wynik fałszywie ujemny to sytuacja, gdzie wynik badania wskazuje na brak obecności przeciwciał w krwi (wynik negatywny) - natomiast pacjent ma infekcję.
Czy taki wynik oznacza, że badania i testy krwi są niewiarygodne? Nie.
Są sytuacje, które powodują, że mimo obecności zakażenia badania nie są w stanie wykryć obecności bakterii:
- Okienko serologiczne (zbyt wczesne wykonanie badania)
- Lokalna infekcja w stawach lub układzie nerwowym
Tak jak w przypadku badania laboratoryjnego testem ELISA, z wykonaniem testu na boreliozę do samokontroli należy poczekać co najmniej 2 tygodnie od momentu ukąszenia kleszcza lub prawdopodobnej ekspozycji. W obu przypadkach zapobiega to uzyskaniu fałszywie ujemnego wyniku testu, będącego wynikiem badania krwi, zanim organizm zdąży wyprodukować przeciwciała IgM (tzw. okno serologiczne, czyli czas od momentu wniknięcia patogenu do organizmu do momentu produkcji przeciwciał przez układ immunologiczny). Najlepiej udać się na badania po 6 tygodniach od ukąszenia, wtedy ryzyko, że jesteśmy w „okienku serologicznym” jest najmniejsze.
Może zdarzać się, że infekcja toczy się jedynie lokalnie w stawach lub układzie nerwowym i przeciwciała są nieobecne w krwi. W takich przypadkach przeciwciała mogą być produkowane również jedynie lokalnie, dlatego badanie przeciwciał wykonuje się pobierając płyn stawowy lub mózgowo-rdzeniowy.
Obecnie nie ma metody diagnostycznej, która byłaby w stanie w 100% wykluczyć infekcję boreliozy. Podstawą rozpoznania boreliozy pozostają objawy kliniczne.
Wynik fałszywie dodatni (pozytywny) +
Wynik fałszywie dodatni to sytuacja, gdzie wynik badania wskazuje na obecność przeciwciał w krwi (wynik pozytywny) - natomiast pacjent nie ma infekcji.
Taka sytuacja może mieć miejsce w następujących przypadkach:
- Wyleczony chory ma przeciwciała przetrwałe
- Inne infekcje/reakcje krzyżowe
- Choroby z autoagresji
Nawet po skutecznej antybiotykoterapii wciąż mogą być produkowane przeciwciała.U niektórych chorych wysokie miano przeciwciał może utrzymywać się nawet wiele lat po skutecznej eradykacji (wyeliminowaniu) bakterii.
Wywołujące boreliozę Borrelia burgdorferi należą do grupy bakterii nazywanych krętkami. Inne zakażenia wywołane przez krętki - np. krętki kiły (np. Treponema pallidum) mogą powodować wywołanie wyników fałszywie dodatnich. Również zakażenia wirusowe (HIV, EBV) mogą powodować reakcje krzyżowe i powstanie fałszywie dodatnich wyników.
Choroby o podłożu autoimmunologicznym, w których organizm wytwarza przeciwciała atakujące własne narządy i tkanki, mogą również wpłynąć na wynik badania boreliozy.
Wykonanie badań pozostaje nadal najważniejszym elementem samokontroli. Pozwala na wykrycie bezobjawowej boreliozy lub wczesnego stadium infekcji. Każdy wynik pozytywny należy skonsultować z lekarzem.
Źródła:
- Wojciechowska-Koszko I., Mnichowska-Polanowska M., Serologiczna diagnostyka boreliozy z lyme w praktyce laboratoryjnej, Post. Mikrobiol., 2015, 54, 3, 283-290.
- Filisiak R., Pancewicz S., Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
Autor
Monika Byrska – biotechnolog, diagnosta laboratoryjny. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i Politechniki Śląskiej. Doświadczenie i wiedzę zdobytą w dziedzinie medycyny laboratoryjnej, szczególnie z zakresu Immunologii i Autoagresji - wykorzystuje do propagowania badań profilaktycznych oraz samokontroli zdrowia. Autor działu Diagnostyka w magazynie Lek w Polsce.