Borelioza – jak rozpoznać wczesną infekcję? Objawy i badania diagnostyczne
Borelioza stanowi dziś najpowszechniejszą chorobę odkleszczową. Rozpoznanie boreliozy we wczesnej fazie infekcji pozwala na rozpoczęcie najbardziej skutecznego leczenia. Umożliwia to uniknięcie rozwoju ciężkich powikłań powstających w wyniku przewlekłego zakażenia - takich jak infekcja stawów, uszkodzenie serca czy neuroborelioza.
Niska wykrywalność wczesnej postaci infekcji wynika z kilu powodów. Pierwszy z nich to niezauważone ukąszenie bardzo małej postaci tzw. nimfy, która jest najbardziej aktywną postacią kleszczy. Drugim powodem są niespecyficzne, grypopodobne objawy wczesnej boreliozy lub brak tzw. rumienia wędrującego. Trzecim, kluczowym elementem są badania diagnostyczne z krwi, które wykonuje się zbyt rzadko. Ryzyko transmisji infekcji, czyli przedostania się krętków Borrelia z zakażonego kleszcza do organizmu osoby ukąszonej wynosi do 5%. Jednak biorąc pod uwagę bardzo dużą skalę ukąszeń oraz informacje, z których wynika, że nawet co 3 kleszcz jest nosicielem boreliozy – prawdopodobieństwo infekcji zwiększa się znacząco.
Z artykułu dowiesz się:
Niezauważone ukąszenie kleszcza – uwaga na maleńkie nimfy
Pierwszym najważniejszym powodem trudności związanych z diagnostyką boreliozy, jest fakt, że sam chory często nie pamięta momentu ukąszenia. Zdarza się, że pacjent jest przez długie lata leczony na zupełnie inne schorzenie, ponieważ nie ma prawidłowego rozpoznania – które często jest oparte o wywiad kliniczny, w którym chory zaprzecza, że kiedykolwiek miał styczność z kleszczem.
Wśród zdiagnozowanych na boreliozę ponad 70% deklaruje, że nie pamięta momentu ukąszenia. Z czego to wynika?
- zarażają nawet larwy i nimfy kleszcza – zanim kleszcze staną się postacią dorosłą przechodzą przez kilka stadiów rozwojowych. Kleszcze w każdym stadium rozwojowym mogą przenosić boreliozę. Nimfy kleszcza są wielkości małego ziarenka pisaku, larwy są jeszcze mniejsze. Wbite w skórę kleszcze są trudne do zauważenia, często przypominają jedynie maleńką kropkę bez wyraźnie widocznych odnóży.
- bezbolesne żerowanie i „ulubione miejsca na ciele” – kleszcze od momentu, kiedy wbijają swój aparat gębowy w skórę zaczynają wydzielać wiele substancji, które pomagają im pozostać niezuważonymi. Są to m.in. substancje znieczulające oraz przeciwkrzepliwe. Dodatkowo kleszcze często wybierają miejsca trudnodostępne dla naszych oczu – tył kolan, pachwiny, pępek czy skóra na głowie.
- krótki czas ekspozycji – czyli obecności kleszcza w skórze. Do niedawna panowało przekonanie, że kleszcz, aby zarazić musi się „najeść”, czyli pozostawać w skórze co najmniej kilkanaście godzin. Dziś wiadomo, że zarażenie może nastąpić dużo wcześniej. Natomiast im krótsze żerowanie, tym łatwiej przegapić kleszcza. Kleszcz może również zwymiotować podczas wyciągania go ze skóry, dlatego najlepiej zrobić to szybko i sprawnie za pomocą specjalnych urządzeń.
Grypa w środku lata? To mogą być objawy towarzyszące rozwojowi wczesnej boreliozy
Kolejnym problemem są pierwsze symptomy infekcji, z których tylko jeden objaw jest łatwy do rozpoznania.
Rumień wędrujący – czyli tzw. objaw patognomiczny wskazujący jednoznacznie na boreliozę. Rumień pojawia się na skórze, najczęściej w miejscu ukąszenia – lecz nie zawsze. Mogą zdarzyć się również rumienie mnogie. Rumień ma kształt okrągły z naprzemiennie występującymi jasnymi i czerwonymi obręczami (jak tarcza strzelnicza). Aby zmianę uznać za rumień musi mieć ona co najmniej 5 cm średnicy. Uwaga! Rumień nie występuje u każdego zarażonego, dlatego jego brak nie oznacza braku infekcji.
Objawy grypopodobne – gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, pogorszenie samopoczucia. Najczęściej znikają w ciągu kilku dni, lecz nie można ich bagatelizować.
Badania diagnostyczne – jakie testy z krwi wykonuje się, aby potwierdzić lub wykluczyć chorobę?
Podstawowy protokół diagnostyczny zgodny z rekomendacjami lekarzy chorób zakaźnych, zakłada wykonanie badań serologicznych z krwi. Jest to oznaczenie w krwi przeciwciał przeciwko Borrelia w klasie IgM oraz IgG. Przeciwciała to cząsteczki układu odpornościowego produkowane w odpowiedzi na zakażenie. W przypadku każdej infekcji, organizm tworzy swoiste przeciwciała dla każdego patogenu.
Badania powinno się wykonać w dwóch etapach. Pierwsze badanie przeciwciał to tak zwane badanie przesiewowe (metoda ELISA lub testy do użytku domowego tzw. testy point of care). W przypadku pozytywnego wyniku badania przesiewowego, wykonuj się badanie potwierdzające – metodą Western Blot.
Kiedy najwcześniej można wykonać badania?
Przeciwciała IgM pojawiają się w krwi jako pierwsze, już około 2 tygodni po zarażeniu. Dla bezpieczeństwa badanie IgM na boreliozę wykonuje się po 4-6 tygodniach od ukąszenia lub profilaktycznie po tzw. „sezonie na kleszcze” – który trwa od kwietnia do września. Przeciwciała IgM krążą w krwi chorego przez kilka miesięcy, dlatego u osoby zarażonej np. w kwietniu, w październiku testy nadal mogą wskazać wynik pozytywny. Świadczy to o obecności infekcji, co zawsze wymaga konsultacji z lekarzem.
W przypadku przewlekłej infekcji w krwi chorego najczęściej wykrywa się przeciwciała przeciwko boreliozę w klasie IgG. Zdarza się bardzo rzadko, że pacjent mimo objawów boreliozy ma ujemne wyniki badań (czyli tzw. odczyn seronegatywny). Może być to wynik np. „chowania się” krętków w miejscach, gdzie układ odpornościowy ma trudności z dotarciem (stawy). Dlatego rozpoznanie opiera się głównie na objawach, natomiast badania diagnostyczne pozwalają w jak najszybszym wykryciu choroby.
Test z kleszcza – dlaczego, nie jest stosowany przez lekarzy?
Popularne ostatnio testy z kleszcza na boreliozę nie są wyrobami medycznymi do samokontroli. Ich stosowanie nie jest rekomendowane przez środowiska medyczne i nie jest uznawane w protokole diagnostyki boreliozy. Dlaczego? Ponieważ fakt, że kleszcz ma boreliozę nie świadczy o tym, że osoba ukąszona też ją będzie mieć. Dodatkowo test wykrywa obecność w kleszczu materiału genetycznego krętków Borrelia, więc wynik pozytywny można uzyskać nawet jeżeli są to martwe bakterie – które nie są groźne. Kolejnym powodem jest częstotliwość występowania boreliozy u kleszczy. Wiadomo, że nawet co 3 kleszcz jest nosicielem boreliozy, więc większość testów będzie pozytywna – natomiast jak wspomniano wyżej, nie ma to odniesienia do infekcji u człowieka. Kolejnym, lecz najważniejszym aspektem jest fakt, że ujemny wynik testu z kleszcza – nie świadczy o tym, że jesteś zdrowy. Dlaczego? Bo infekcja mogła rozwijać się w Twoim organizmie dużo wcześniej, na skutek innego ukąszenia, którego nie udało się zauważyć. Podsumowując, wiarygodne badania na boreliozę zawsze wykonuje się z krwi pacjenta.
Źródła:
- Wojciechowska-Koszko I., Mnichowska-Polanowska M., Serologiczna diagnostyka boreliozy z lyme w praktyce laboratoryjnej, Post. Mikrobiol., 2015, 54, 3, 283-290.
- Smoleńska Ż., Matyjasek A., Zdrojewski Z., Borelioza — najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2, 58–64.
- Nammous A., Zubacki D., Dobrzycki I., Skórne postacie boreliozy z Lyme, Przegląd Lekarski 2006; 63: 227–230.
- Flisiak R., Pancewicz S., Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme, zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
Autorka
Monika Byrska – biotechnolog, diagnosta laboratoryjny. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i Politechniki Śląskiej. Doświadczenie i wiedzę zdobytą w dziedzinie medycyny laboratoryjnej, szczególnie z zakresu Immunologii i Autoagresji – wykorzystuje do propagowania badań profilaktycznych oraz samokontroli zdrowia. Autor działu Diagnostyka w magazynie Lek w Polsce.