Niewiele wiemy o trzustce. Tymczasem, kiedy zaczyna chorować, bardzo późno daje o tym znać, a konsekwencje chorób trzustki są bardzo poważne. Dlatego dobrze wiedzieć, jaką rolę trzustka pełni w naszym organizmie, co przyczynia się do rozwoju jej chorób i jak je leczyć.
Trzustka to niewielki narząd długości ok. 20 cm. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Jest umiejscowiona za żołądkiem, przy wątrobie. Spełnia wiele ważnych funkcji w organizmie, więc warto o nią odpowiednio zadbać.
Rola trzustki
Trzustka w naszym organizmie pełni dwie zasadnicze funkcje – wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą. Ta pierwsza wiąże się z produkcją cennych hormonów takich jak insulina i glukagon, które regulują poziom cukru we krwi.
Z kolei funkcja zewnątrzwydzielnicza związana jest z tzw. wyspami trzustkowymi produkującymi też sok trzustkowy zawierający enzymy, np. lipazę, amylazę czy trypsynę, potrzebne do trawienia pokarmów, które spożywamy.
W efekcie z białek, tłuszczów i cukrów zawartych w jedzeniu nasz organizm pozyskuje niezbędne do życia składniki. Kiedy jednak trzustka zaczyna mieć kłopoty, choruje i przestaje produkować insulinę, rozpoczyna się cukrzyca typu 1 wymagająca stałej kontroli glikemii i regularnego podawania insuliny w postaci dożylnej.
Jeśli natomiast prowadzimy niezdrowy tryb życia i latami w naszej diecie jest zbyt dużo cukru oraz tłuszczów, a do tego przesadzamy z alkoholem – trzustka ulega osłabieniu, jej praca zostaje zaburzona. W konsekwencji w naszym organizmie zaczyna rozwijać się insulinooporność, co grozi zachorowaniem na cukrzycę typu 2 – jej leczenie polega na modyfikacji diety lub, jeśli to nie przynosi rezultatu, doustnej terapii lekowej.
Ból trzustki
Trzustka jest umiejscowiona pośrodku górnej części jamy brzucha, blisko dwunastnicy. Sąsiadują z nią: wątroba, pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe (łączy się z nimi wspólnym przewodem żółciowym). Węższa część trzustki, czyli ogon dosięga aż do śledziony, co sprawia, że trudno wyodrębnić zmianę samopoczucia czy ból, które mogłyby nas w porę ostrzec przed tym, że konieczna jest kontrola lekarska.
O tym, że trzustka wymaga naszej uwagi może świadczyć ogólny ból umiejscowiony w górnej części brzucha. Może on jednak także promieniować w stronę pleców lub występować w formie opasującej tułów pod żebrami.
Ostre zapalenie trzustki
Trzustka jest narządem, który odpowiada za metabolizm cukrów, lecz także produkuje enzymy trzustkowe odpowiadające za trawienie białek lub tłuszczów. Kiedy dochodzi do ostrego stanu zapalnego trzustki, enzymy w sposób niekontrolowany uwalniają się w obrębie jamy brzusznej. W konsekwencji może nastąpić „samotrawienie” narządów.
Towarzyszy temu ogromny ból. Trzustka jest tak zlokalizowana, że znajdują się za nią struktury nerwów – w trakcie choroby lokalne sploty nerwowe zostają zniszczone. Dlatego ból podczas ostrego zapalenia trzustki bywa określany jako nie do zniesienia, jest jednym z najsilniejszych rodzajów bólu, jaki znamy w medycynie.
Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest wynikiem działania czynników, które uszkadzają komórkę pęcherzykową trzustki, tym samym upośledzając wydzielanie enzymów. Stan ten najczęściej wywoływany jest przez nadużywanie alkoholu i choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (kamica żółciowa). Wśród innych przyczyn ostrego zapalenia trzustki wymienić można:
- palenie tytoniu,
- nadczynność przytarczyc,
- zaburzenia lipidowe (zwłaszcza hipertriglicerydemię),
- wrodzone wady trzustki,
- stosowanie niektórych leków,
- infekcje wirusowe,
- urazy brzucha.
Leczenie stanu zapalnego
Ostry stan zapalny trzustki może mieć dwojaki przebieg - łagodny lub ciężki. Oba zazwyczaj wymagają hospitalizacji, jednak w przypadku pierwszego leczenie szpitalne nie jest bardzo intensywne. Opiera się przede wszystkim o kilkudniową głodówkę, odpowiednie nawadnianie i leczenie przeciwbólowe.
Przy ciężkiej postaci ostrego zapalenia trzustki niezbędne jest natomiast intensywne leczenie, które polega przede wszystkim na antybiotykoterapii. Jeśli dojdzie do powstania ropni, trzeba przeprowadzić zabieg otwarcia brzucha i wyczyścić wnętrze jamy brzusznej – w zależności od konkretnej sytuacji stosuje się wówczas leczenie endoskopowe lub leczenie chirurgiczne. Leczenie trwa zwykle wiele tygodni.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) charakteryzuje się niezbyt nasilonymi dolegliwościami bólowymi, które jednak bywają uciążliwe i mogą nawracać. O przewlekłym zapaleniu trzustki można mówić, gdy w wyniku procesu zapalnego dochodzi do stopniowego włóknienia i zaniku miąższu trzustki a także do zaburzeń jej funkcji.
Żółtaczka, ból brzucha promieniujący do pleców, uczucie pełności, wzdęcia, wymioty i biegunki tłuszczowe to najczęstsze objawy zapalenia trzustki. Nie są one jednoznaczne, dlatego tak często wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że ich trzustka wymaga leczenia. Dlatego zawsze gdy pojawiają się niepokojące objawy, warto zgłosić się do lekarza i wykonać badania laboratoryjne.
Podobnie jak przy ostrym zapaleniu trzustki wśród najczęstszych przyczyn PZT wyróżnia się spożywanie alkoholu i palenie papierosów. Inne czynniki ryzyka choroby trzustki to: przewlekła niewydolność nerek, hiperkalcemia, hiperlipidemia, działanie toksyn i nadmierne zażywanie niektórych leków.
Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki polega przede wszystkim na stosowaniu lekkostrawnej diety, przyjmowaniu leków przeciwbólowych i bezwzględnym unikaniu czynników mogących prowokować epizody ostrego zapalenia trzustki – głównie alkoholu. Jest to tym bardziej istotne, że jest to choroba, która zwiększa ryzyko raka trzustki.
Rak trzustki
Diagnoza – rak trzustki – wzbudza ogromny lęk. Wynika to przede wszystkim z faktu, że rokowania osób chorych na nowotwór trzustki są wyjątkowo złe. To z kolei ma związek z późną wykrywalnością tego nowotworu - u ponad 50% chorych w chwili rozpoznania raka trzustki występują już przerzuty. Szansa na leczenie raka trzustki rośnie, jeśli szybko zostanie rozpoznany i wdrożone będzie odpowiednie postępowanie. Dlatego warto obserwować swój organizm, by w porę uchwycić ewentualne nieprawidłowości.
Potencjalne objawy raka trzustki:
- niewyjaśniony spadek masy ciała,
- zaburzenia funkcji jelit – biegunka, w tym też biegunka tłuszczowa,
- żółtaczka – związana z żółtym zabarwieniem skóry, białek oczu i błon śluzowych wynikającym ze zbyt wysokiego stężenia bilirubiny w surowicy krwi,
- pierwsze wystąpienie cukrzycy, niewiązane z przybraniem na wadze (szczególnie w przypadku odczuwania bólu) – zdarza się tak, że świeżo wykryta cukrzyca może być jednym z pierwszych objawów choroby, a po wyleczeniu nowotworu może ustąpić,
- ból grzbietu,
- bóle brzucha.
Leczenie raka trzustki
Podstawową metodą leczenia raka trzustki jest zabieg operacyjny. Chirurgiczne usunięcie całego nowotworu jest jedyną szansą na pełne wyleczenie. Dlatego operacja powinna być zabiegiem pilnym, przeprowadzonym w wyspecjalizowanym ośrodku – jest to bardzo skomplikowana i złożona operacja, z którą mogą wiązać się liczne powikłania. Po zabiegu w zależności od stanu pacjenta stosowana jest chemioterapia lub radioterapia.
W przypadkach, kiedy nie jest możliwe całkowite pozbycie się guza, podejmuje się leczenie uśmierzające ból i objawowe - mowa tu o tzw. zabiegu paliatywnym, który nie usuwa choroby, ale może poprawić stan chorego poprzez usunięcie niektórych objawów.
Jak zadbać o trzustkę?
Choroby trzustki często nie dają charakterystycznych objawów, można je pomylić z innymi, dlatego tak ważne jest odpowiednie dbanie o ten narząd. Dlatego warto:
- raz na rok warto wykonać USG jamy brzusznej. W sytuacji niejasnego obrazu badania lekarz może zlecić dalszą diagnostykę, czyli tomografię komputerową,
- raz w roku trzeba monitorować poziom glukozy we krwi (oznaczyć poziom glikemii na czczo). Zawsze świeżo rozpoznana cukrzyca powinna skłonić do wykonania dodatkowych badań obrazowych trzustki (przede wszystkim badania USG),
- w sytuacji okresowych bólów brzucha o niejasnej przyczynie, można poddać się testom laboratoryjnym przeznaczonym do diagnozowania trzustki. Wykonuje się wówczas badanie stężenia enzymów trzustkowych: amylazy i lipazy we krwi. Badanie powinno też obejmować test ilości amylazy obecnej w moczu.
Podsumowanie
Trzustka to niewielki narząd, który w naszym organizmie odgrywa znaczącą rolę. Najczęstsze choroby trzustki to: przewlekłe zapalenie trzustki, ostre zapalenie trzustki i nowotwory trzustki. Ich konsekwencje mogą być bardzo poważne dla naszego zdrowia, a nawet życia. Dlatego tak ważna jest profilaktyka – wykonywanie badań kontrolnych i prowadzenie odpowiedniego trybu życia (bez alkoholu, tytoniu, ze zdrową dietą).
Źródła:
- Dąbrowski A., Budowa i funkcje trzustki, portal mp.pl dla pacjentów (19.12.2021)
- Dąbrowski A., Ostre zapalenie trzustki, portal mp.pl dla pacjentów (19.12.2021)
- Kubicka-Wołkowska J., Czyżykowski R., i in, Rak trzustki — rola leczenia systemowego i skojarzonego, "Onkologia w Praktyce Klinicznej" nr 3, vol. 10 (2014) s. 152-159.
- Wysocki W., Nowotwory złośliwe trzustki, portal mp.pl dla pacjentów (19.12.2021)
