Przebarwienia – kiedy i jakie preparaty stosujemy?
Po słonecznych wakacjach zostają nam wspomnienia i niestety przykre pamiątki. To właśnie przebarwienia są dowodem naszej letniej beztroski. Później mamy tylko jeden problem do rozwiązania: jak mamy się ich pozbyć?
Zaburzenia syntetyzowania melaniny są problemem nie tylko kosmetycznym, ale również terapeutycznym. Zmiany zabarwienia skóry mogą być małe bądź zajmować rozległe powierzchnie skóry. Przede wszystkim nieestetycznie wyglądają, ale mogą także być objawem groźnych schorzeń. Ze względu na częstą lokalizację na skórze odsłoniętej (twarz, grzbiety dłonie) stanowią poważny problem, który chcemy jak najszybciej rozwiązać.
Dlaczego tworzą się przebarwienia?
Krótko pisząc: Melanina – barwnik odpowiedzialny za kolor skóry. Jak wiadomo kolor skóry jest związany głównie z obecnością znajdującego się w niej barwnika – melaniny. Jest to grupa pigmentów odpowiadających za pigmentację organizmów. U ludzi występują głównie w skórze właściwej i naskórku, we włosach, a także w naczyniówce, powodując, że promienie świetlne mogą padać do wnętrza oka tylko przez źrenicę. Melaniny skóry i włosów powstają pod wpływem enzymu tyrozynazy w procesie enzymatycznym melanogenezy, do której silnie pobudza promieniowanie UV. Melaniny w skórze chronią jej głębsze warstwy przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych, które wchodzą w skład promieniowania słonecznego. Pod wpływem tych promieni ilość melaniny się zwiększa, powodując przejściową zmianę zabarwienia skóry (opaleniznę). Melanina jest rozproszona w wypustkach melanocytów w postaci ziarnistości zwanych melanosomami. Melanocyt zawiera zmienną liczbę melanosomów – może ich być mniej lub więcej. Barwa skóry zależy głównie od aktywności melanocytów, czyli od ilości wytwarzanych ziaren melaniny.
Co odpowiada za wytwarzanie melaniny?
Szereg czynników zewnętrznych może wpłynąć na melanogenezę. Pobudzająco na ten proces wpływają promienie ultrafioletowe (UV), stany zapalne skóry, pewne metale (miedź, żelazo), niektóre hormony np. hormon przysadki mózgowej (MSH – melanocyte stimulating hormon), hormony płciowe (głównie estrogeny) i inne. Przebarwienia najczęściej powstają pod wpływem promieniowania UV (zawarte w promieniowaniu słonecznym oraz emitowane przez sztuczne źródła światła). Często powtarzane seanse naświetlań promieniowaniem UV, zarówno tym pochodzącym z naturalnego źródła, słońca, jak i ze sztucznych, np. kabin solaryjnych, powodują szybkie pojawienie się licznych przebarwień skóry.
Rodzaje przebarwień
Są to głównie piegi (ephelides), plany soczewicowate (lentigines) oraz ostuda (melasma, chloasma).
Piegi to kilkumilimetrowe jasnobrunatne lub ciemnobrunatne drobne plamy zlokalizowane na skórze osłoniętej – głównie na twarzy, ale także na grzbietach rąk i na przedramionach. Powstają pod wpływem przyspieszonego procesu melanogenezy. Występują przede wszystkim u osób z pierwszym typem skóry, czyli z bardzo jasną karnacją. Zabarwienie piegów nasila się pod wpływem działania promieniowania słonecznego. W leczeniu piegów stosowane są preparaty odbarwiające, np. hydrochinon, i złuszczające.
Plamy soczewicowate to plamy nieregularnego kształtu, o zabarwieniu jasno- lub ciemnobrązowym. W ich obrębie występuje zwiększona liczba melanocytów i zwiększona synteza melaniny. Przyczyną tych zmian mogą być ostre oparzenia słoneczne skóry. Plamy soczewicowate na skórze twarzy i grzbietów rąk u osób starszych mają związek z wielokrotną ekspozycją na działanie słońca (lentigines solaris), a także z często stosowaną fotochemoterapią (PUVA) w celach leczniczych.
Ostuda jest nabytym zaburzeniem barwnikowym skóry, występującym głównie u kobiet. Klinicznie jest to plama nieregularnego kształtu, o barwie od jasno- do ciemnobrązowej. Lokalizuje się na skórze eksponowanej na działanie słońca. Zmiany są na ogół symetryczne. Występują na czole, skroniach, policzkach, nad górną wargą. W obrębie przebarwień tego typu stwierdzono zwiększoną ilość melaniny, melanocytów i melanosomów oraz zwiększoną syntezę tyrozynazy. Innym rodzajem zmian barwnikowych skóry są zmiany związane z uprzednio toczącym się procesem zapalnym – ostrym lub przewlekłym. Obserwuje się je jako następstwo m.in. zapalnych wykwitów trądzikowych. Występują w miejscach, gdzie wcześniej były umiejscowione zmiany trądzikowe, niektóre wysypki skórne, oparzenia słoneczne lub urazy. Bardzo istotną grupą zaburzeń barwnikowych skóry są przebarwienia polekowe. Stanowią około 10-20% wszystkich przypadków nabytych przebarwień skóry. Mogą być spowodowane przez leki o różnej budowie chemicznej i różnym działaniu farmakologicznym, np. tetracykliny (minocyklina, doksycyklina) czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (paracetamol, salicylany). Zmiany barwnikowe skóry mogą występować również w związku ze stosowaniem leków przeciwmalarycznych, leków cytotoksycznych (np. hydroksymocznik, fluorouracyl), leków psychotropowych (fenotiazyny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne), leków kardiologicznych (amiodaron) i innych. Pacjenci niejednokrotnie stosują kilka leków równocześnie i wówczas ustalenie przyczyny zmiany zabarwienia skóry nie jest łatwe.
Co sprzyja powstawaniu przebarwień?
- Promieniowanie UV
- Stosowanie niektórych leków, m.in. hormonów
- Kosmetyki z substancjami fotouczulającymi
- Niektóre metale (np. miedź, żelazo, złoto, srebro)
- Ciąża
- Okres menopauzy
- Zmiany zapalne skóry (np. trądzik)
- Choroby wątroby
Zwalczanie przebarwień
Na rynku dermokosmetycznym mamy do wyboru bardzo duży wybór preparatów zwalczających przebarwienia. Głównymi substancjami wykorzystywanymi w walce z niechcianymi towarzyszami są:
- Undecylenoyl fenyloalaniny
- Tretinoina
- Ekstrakt z mącznicy lekarskiej
- Arbutyna
- Kwas kojowy
- Hydrochinon
- Aleosin
- Kwas azelainowy
- Witamina C
- Witamina E
- Wyciąg z rumianku
- Alfa-hydroksykwasy (kwas glikolowy, kwas salicylowy, kwas mlekowy)
- Liquiritin
Zespół znamion dysplastycznych
Od opisanych powyżej zaburzeń barwnikowych należy odróżnić znamiona dysplatyczne (zespół znamion dysplastycznych) ze względu na odmienne postępowanie profilaktyczne i lecznicze. W przeciwieństwie do znamion zwykłych, są one liczne i większe (5-15 mm), mają nieregularne obrysy i niejednolite zabarwienie, mogą być płaskie lub nierównomiernie wyniosłe. Są zlokalizowane głównie na skórze owłosionej głowy. Ze znamienia dysplastycznego może rozwinąć się czerniak złośliwy. Czerniak może się wywodzić z plamy soczewicowatej złośliwej tj. o nieregularnym kształcie i nierównomiernym rozmieszczeniu barwnika (Lentigo maligna melanoma). Objawem zezłośliwienia są wyczuwalne guzki w obrębie plamy. Ten typ czerniaka częściej występuje u osób w starszym wieku i lokalizuje się głównie w obrębie skóry odsłoniętej. Z plam soczewicowatych wywodzi się również czerniak umiejscowiony na kończynach dolnych – (Melanoma acro-lentiginosum). Inny typ czerniaka – czerniak szerzący się powierzchownie (Superficial spreading melanoma) rozwija się zazwyczaj ze znamion barwnikowych i występuje w 60-70% przypadków. Również czerniak guzkowy (Nodular melanoma) może się rozwijać ze znamion barwnikowych.
Ostatnia aktualizacja [21.11.2024]