Gorączka u dziecka – o czym może świadczyć i jak postępować?
Gorączka u dziecka jest stanem, który zawsze wzbudza duży niepokój. Często zdarza się, że jest jednym z pierwszych objawów infekcji – zawsze pojawia się pytanie „czy iść do lekarza?”. Jak postępować w przypadku, gdy temperatura ciała dziecka jest podwyższona, i co warto wiedzieć na ten temat? Jakie są przyczyny gorączki?
U najmłodszych pacjentów podwyższenie temperatury ciała często wiąże się ze zmianą zachowania – mogą się pojawić płacz, niechęć do jedzenia, budzenie w nocy. Szczególnie dla niedoświadczonych rodziców sytuacja ta potrafi być stresująca. Z medycznego punktu widzenia podniesienie temperatury ciała (niezależnie od wieku) jest złożonym procesem fizjologicznym. Gorączka sama w sobie nie jest chorobą – jest niespecyficzną reakcją organizmu. Czynniki, które doprowadzają do jej wystąpienia, są różne – często są nimi bakterie, wirusy czy pasożyty, czyli najczęstsze mikroorganizmy powodujące popularne choroby u małych pacjentów. Zazwyczaj na skutek eliminacji czynnika zakaźnego dochodzi do normalizacji temperatury u dziecka.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jak prawidłowo mierzyć temperaturę ciała u dziecka?
- Czy podwyższona temperatura ciała u dziecka jest niebezpieczna?
- Jakie są przyczyny gorączki u dziecka?
- Czym różnią się gorączka i stan podgorączkowy u dziecka?
- Co robić, gdy dziecko ma wysoką gorączkę?
- Co to znaczy, gdy gorączka u dziecka pojawia się i znika?
Jak prawidłowo mierzyć temperaturę u dziecka?
Jednym z pierwszych momentów w którym dostrzegamy, że prawidłowa temperatura ciała dziecka jest zaburzona, jest chwila przyłożenia dłoni do jego ciała. To także najstarszy sposób mierzenia temperatury ciała – obarczony jednak dużym ryzykiem błędu. Obecnie uznawany jest pomiar temperatury u dzieci w czterech lokalizacjach: w odbycie, pod pachą, w ustach i w uchu (na błonie bębenkowej). U niemowląt poniżej 4. tygodnia życia temperaturę ciała mierzymy za pomocą elektronicznego termometru umieszczonego pod pachą.
Najpopularniejszym miejscem, gdzie rodzice mierzą temperaturę ciała dziecka, wydają się okolice „pod pachą”. Warto jednak zauważyć, że miejsce to nie zawsze jest miarodajne. Poszczególne lokalizacje różnią się ogólnie przyjętymi normami. Przykładowo temperatura ciała pod pachą średnio wynosi 36,4 stopnia, a w odbytnicy 37 stopni. W przypadku podejrzenia gorączki u dziecka warto dokonywać pomiarów w tych samych miejscach anatomicznych i zawsze tym samym termometrem – zapewni to powtarzalność wyników.
Czy gorączka jest niebezpieczna?
Należy wspomnieć, że następstwa gorączki u rocznego dziecka mogą być inne niż w przypadku osób dorosłych. Dojrzały organizm funkcjonuje zupełnie inaczej niż organizm dziecka. Jedną z najistotniejszych kwestii, o których należy wspomnieć, to konsekwencje braku interwencji w przypadku utrzymującej się wysokiej gorączki u dziecka.
Mali pacjenci są między innymi bardziej podatni (w porównaniu do osób dorosłych) na odwodnienie, do którego może szybko dojść w przebiegu gorączki. Z patofizjologicznego punktu widzenia wzrost temperatury nasila tak zwane parowanie niewidzialne, czyli perspiratio insensibilis. Odwodnienie organizmu u najmłodszych dzieci może mieć poważne konsekwencje z zaburzeniami neurologicznymi włącznie. Gorączka to nie tylko podniesiona temperatura ciała - każde jej podniesienie nawet o 1 stopień przekłada się na zwiększenie liczby uderzeń serca w ciągu minuty (o 10 – 15 uderzeń) oraz zwiększa liczbę oddechów.
Przyczyny gorączki u dziecka
Jak wcześniej wspomniano, gorączka u dziecka jest jednym z pierwszych, niespecyficznych objawów choroby. To właśnie „dzięki niej” rodzice decydują się na wizytę u lekarza. Gorączka u dziecka jest ponadto najczęstszą przyczyną konsultacji lekarskich – 20–30% wizyt u pediatrów i lekarzy rodzinnych. Zdarza się, że gorączce towarzyszą objawy takie jak np. ból gardła, ból brzucha, ból głowy, drgawki gorączkowe, bóle mięśni, znaczne osłabienie, a nawet zaburzenia świadomości czy utrata przytomności. Gorączce często towarzyszą także zmiany w obrazie morfologii krwi oraz podniesienie tak zwanych parametrów stanu zapalnego. Przeprowadzenie badania fizykalnego przez lekarza pediatrę oraz wywiad z rodzicami zazwyczaj pozwalają na postawienie właściwego rozpoznania i wdrożenie adekwatnego leczenia. Zazwyczaj wprowadzenie leczenia przyczynowego sprawia, że gorączka całkowicie ustępuje w przeciągu 3 – 5 dni.
U większości dzieci przyczynami gorączki są infekcje wirusowe, bakteryjne lub pasożytnicze. Rzadziej przyczyną są choroby nieinfekcyjne (autoimmunologiczne, nowotwory, alergie, polekowe, poszczepienne). U gorączkującego dziecka zawsze podejrzewa się tło infekcyjne, dopóki nie zostanie udowodnione, że jest inaczej.
Okazuje się, że najczęstszą przyczyną gorączki u dwulatka (generalnie dzieci w wieku 3 – 36 miesięcy) są zakażenia wirusowe. Nie jest to jednak regułą i samemu bez konsultacji z lekarzem nie można stwierdzić, że przyczyną gorączki na pewno jest wirus. Między innymi z tego względu w przypadku podniesionej temperatury ciała u najmłodszych dzieci wskazana jest kontrola lekarska. Najczęstsze stany chorobowe, którym towarzyszy podniesiona temperatura ciała, to zakażenie układu oddechowego oraz zakażenie układu moczowego.
Gorączka a stan podgorączkowy u dziecka – jaka jest różnica?
Gorączka często bywa mylona ze stanem podgorączkowym. Za stan podgorączkowy uważa się zwykle temperaturę pomiędzy 37°C a 38°C, który wymaga obserwacji dziecka. Należy zachować czujność i monitorować, czy temperatura ciała nie podnosi się coraz bardziej. Temperatura pomiędzy 38°C a 38,5°C to umiarkowana gorączka, powyżej 38,5°C – wysoka gorączka.
W potocznym języku pojęcie gorączki i stanu podgorączkowego często mylone jest z hipertermią. O hipertermii mówimy, myśląc o stanach spowodowanych nadmiernym ogrzewaniem dziecka poprzez okrywanie czy też ogrzewanie pomieszczeń.
Warto pamiętać, że najbardziej wrażliwym narządem na zmiany temperatury jest mózg. Przy temperaturze do 39°C nie dochodzi do zmian w czynności organizmu, zaś powyżej 40,5°C dochodzi do zaburzeń świadomości. Przy temperaturze powyżej 42°C może dochodzić do nieodwracalnych zmian w mózgu.
Wysoka gorączka u dziecka - co robić w razie jej wystąpienia?
Podwyższona temperatura u najmłodszych pacjentów wymaga odpowiedniej interwencji. Zazwyczaj podawane są leki, których substancją czynną jest paracetamol lub ibuprofen. Obydwa rodzaje leków dostępne są w postaci płynnej, co ułatwia odpowiednie podanie. Dawki przeliczane są na podstawie masy ciała dziecka.
Czy każde pojawienie się gorączki wymaga interwencji lekarza? Odpowiedź zależy od wieku dziecka i objawów towarzyszących. Na pewno pilnej konsultacji wymaga noworodek czy młode niemowlę.
Jeśli występuje sama gorączka lub gorączka z niewielkimi objawami i trwa nie dłużej niż trzy dni, może być obniżana bez konsultacji lekarza. Starsze niemowlęta i małe dzieci powinien zbadać lekarz, gdy gorączce towarzyszą niepokojące objawy. Szczególnie w przypadku pierwszorazowych epizodów podniesionej temperatury ciała wskazana jest wizyta u lekarza pediatry, który jasno wskaże, jak postępować w przebiegu gorączki u dziecka.
Często w przypadku gorączki u dziecka 39 stopni lub wysokiej gorączki u niemowlaka rodzice decydują na chłodne kąpiele, których zadaniem miałoby być zwiększenie komfortu dziecka oraz obniżenie temperatury ciała. Warto wspomnieć, że takie działania wcale nie przyczyniają się do polepszania stanu dziecka i wiążą się z ryzykiem wystąpienia dreszczy, zwiększenia rozdrażnienia czy płaczu.
W przypadku gorączki u dziecka oprócz działań przyczynowych mających na celu zmniejszenie wysokości temperatury ciała należy pamiętać o zapewnieniu odpowiedniej podaży płynów oraz pokarmów – gorączka to także wzmożony wysiłek metaboliczny w związku z czym konieczne jest dostarczenie zwiększonej ilości energii.
Wysoka gorączka u niemowlaka zawsze powinna być sygnałem dla rodziców o konieczności podjęcia odpowiednich kroków. Wskazane jest jednak racjonalne działanie – nawet gorączkę 39 stopni można skutecznie zmniejszyć. Pamiętaj także, że gorączka nie jest chorobą, a objawem będącym odpowiedzią na czynnik zakaźny.
Gorączka u dziecka pojawia się i znika – o czym to świadczy?
W przypadku, kiedy gorączka wraca co jakiś czas, można mówić o gorączkach nawrotowych, zaliczanych do grupy chorób autozapalnych. Przyjmuje się, że najczęściej mają one podłoże reumatyczne/zapalne, ale ich prawidłowa klasyfikacja i patogeneza są niejasne. Prawdopodobnie są one spowodowane pierwotnymi zaburzeniami regulacji wrodzonego układu odpornościowego.
Nawracająca gorączka u dziecka o nieznanej przyczynie może być niestety poważnym sygnałem, który niezwłocznie należy skonsultować z lekarzem pediatrą, aby wykluczyć poważne choroby, w tym choroby nowotworowe.
Podsumowanie
Gorączka u dziecka zazwyczaj stanowi dla rodziców źródło niepokoju. Jest też jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji z lekarzem pediatrą. W przypadku wystąpienia gorączki można zastosować leki przeciwgorączkowe zawierające paracetamol lub ibuprofen. Warto pamiętać, że gorączka nie jest chorobą, a objawem będącym odpowiedzią na czynnik zakaźny, dlatego w celu unormowania temperatury ciała należy skupić się przede wszystkim na jego zdiagnozowaniu, a następnie eliminacji.
Źródła:
- J.R. Avner, Ostra gorączka, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/529/original/35-46.pdf?1473335887
- A. Sybilski, Management of fever in children – presentation of current recommendations, "Lekarz POZ", 2022, nr 8(4), s. 315-319.
- D.P. Goldsmith, Zespoły gorączek nawrotowych, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/386/original/43-51.pdf?1473250065
- D. Zawadzki, Postępowanie podstawowego zespołu ratownictwa medycznego w drgawkach gorączkowych u dzieci, http://www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2019/3/297_3_73_2019.pdf
- Jak uniknąć błędów w zwalczaniu gorączki, https://zagielmed.pl/wp-content/uploads/2017/09/vela_med_Cz%C4%99%C5%9B%C4%872-1.pdf
Autor
Mateusz Nawrocki – lekarz z pasją. Autor kilkuset artykułów o chorobach człowieka. Interesuje się diagnostyką chorób człowieka. Pracuje w jednym z krakowskich szpitali.
Data aktualizacji: 23.05.2023. Autor: e-zikoapteka.pl