Zatrucie rtęcią – jak rozpoznać oraz jak udzielić pierwszej pomocy
Do zatrucia rtęcią najczęściej dochodzi na skutek spożycia zanieczyszczonych ryb i owoców morza, narażenia zawodowego, zabiegów stomatologicznych z wykorzystaniem amalgamatów. Warto również pamiętać, że pierwiastek ten może być emitowany do środowiska na skutek działalności człowieka. Po przedostaniu się do organizmu człowieka powoduje liczne szkody – głównie w układzie nerwowym. Sprawdź, jakie są objawy zatrucia rtęcią i jak udzielić pomocy.
Obecnie zatrucia rtęcią zdarzają się rzadko. Trzeba jednak pamiętać o możliwym zagrożeniu i zachować wszelkie środki ostrożności. Rtęcica – choroba wywołana przez ten pierwiastek – jest niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka.
Z artykułu dowiesz się:
Rtęć – charakterystyka i występowanie
Rtęć (Hg) jest pierwiastkiem chemicznym, który należy do grupy metali przejściowych. W naturalnych warunkach występuje w stanie ciekłym. Ma ona zdolność do rozpuszczania innych metali, co powoduje tworzenie się amalgamatów (stopów). Rtęć nie pali się, jednak pod wpływem wysokiej temperatury wydziela toksyczne opary. Pierwiastek ten nie pełni żadnej fizjologicznej funkcji w organizmie człowieka. Natomiast jest dla niego bardzo szkodliwy. Szkodliwość zależy od formy i ilości rtęci, a także czasu i drogi ekspozycji.
Rtęć występuje powszechnie w środowisku w postaci złóż metalicznych w skałach – szczególnie w strefach wulkanicznych. W tej formie jest bezpieczna i nie stanowi większego zagrożenia. Pierwiastek ten może być jednak uwalniany do środowiska. Dzieje się tak w wyniku naturalnych procesów (m.in. procesów geotermicznych, emisji wulkanicznych, wietrzenia skał) oraz na skutek działalności człowieka (m.in. z przemysłu papierniczego, farmaceutycznego, chemicznego i kopalni węglowych).
Szczególnie niebezpieczna jest rtęć w środowisku wodnym. Mikroorganizmy wodne przekształcają ją z formy nieorganicznej na organiczną. Organiczne związki rtęci kumulują się w organizmach ryb i bezkręgowców, które są następnie spożywane przez człowieka. Szkodliwe są także opary tego pierwiastka i jego sole (np. azotan rtęciowy, dimetylortęć, chlorek rtęciowy).
Organiczny związek rtęci może dostać się do organizmu człowieka:
- z przewodu pokarmowego,
- przez skórę,
- przez układ oddechowy.
Do zatrucia rtęcią prowadzi nadmierne spożywanie ryb i owoców morza lub praca w przemyśle. Ryzyko istnieje także w czasie wykonywania zabiegów stomatologicznych z użyciem amalgamatów. Największe ilości tego pierwiastka są wydzielane w ciągu 7 dni od założenia plomby. Aby zminimalizować ryzyko zatrucia, obecnie stosuje się amalgamaty kapsułkowe. Dawniej źródłem Hg były także szczepionki. Obecnie większość preparatów nie zawiera związków rtęci, dzięki czemu są one bezpieczne.
Zagrożenie stanowiły także termometry rtęciowe, dlatego w 2009 roku zostały one wycofane z użytku. Jednocześnie warto pamiętać, że rtęć metaliczna po połknięciu nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest ona niemal w całości wydalana. Niebezpieczeństwo pojawia się, gdy śluzówka jest uszkodzona. Wówczas pierwiastek z rozbitego termometru może przedostać się do krwioobiegu.
Zatrucie rtęcią – objawy
Zatrucie rtęcią może być nagłe lub przewlekłe. Pierwsze z nich jest związane z bezpośrednią ekspozycją – np. poprzez wdychanie oparów. Natomiast drugie jest spowodowane tym, że rtęć kumuluje się w organizmie człowieka i stopniowo uszkadza tkanki.
Z zatruciem rtęcią związane są następujące objawy:
- drżenia mięśniowe (w pierwszej kolejności kończyn i głowy),
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia snu,
- niezborność ruchowa (ataksja),
- osłabienie mięśni,
- osłabienie odruchów,
- zaburzenia pamięci,
- utrata wzroku i słuchu,
- wzrost ciśnienia krwi,
- zaburzenia rytmu serca,
- zawał mięśnia sercowego,
- rozregulowanie gospodarki hormonalnej,
- depresja,
- przebarwienia na dziąsłach,
- wymioty,
- uszkodzenie nerek,
- śpiączka,
- podrażnienie skóry,
- niewydolność układu oddechowego.
Organizm człowieka może zareagować na rtęć w różny sposób – w zależności od jej formy i ilości. Za dawkę śmiertelną uważa się 0,2-1 g przy podaniu doustnym. Natomiast maksymalne dopuszczalne stężenie w organizmie to 0,04 mg/kg masy ciała.
Zatrucie rtęcią. Jak szybko udzielić pierwszej pomocy?
Pojawienie się objawów zatrucia rtęcią jest wskazaniem do niezwłocznej konsultacji lekarskiej. Postępowanie lecznicze zależy od stanu chorego oraz drogi ekspozycji:
- przy zatruciach związkami nieorganicznymi stosuje się płukanie żołądka, choremu podaje się także węgiel aktywny i środki przeczyszczające;
- przy zatruciach związkami organicznymi podaje się cysteinę, kwas dimerkaptobursztynowy lub N-acetylocysteinę.
Pierwsza pomoc przy zatruciu rtęcią polega na zapewnieniu poszkodowanemu szybkiej pomocy medycznej. Po ekspozycji drogą powietrzną należy natychmiast wyprowadzić go ze skażonego środowiska i ułożyć w pozycji półleżącej. Konieczne jest zapewnienie dopływu świeżego powietrza. Po kontakcie skóry z rtęcią należy zdjąć ubranie, a skażone tkanki przemyć dużą ilością wody.
Podsumowanie
Zatrucie rtęcią stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Substancja toksyczna wywołuje zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, układzie krążenia, układzie oddechowym i hormonalnym. Osoby poszkodowane powinny jak najszybciej znaleźć się pod opieką lekarza.
Źródła:
- K. Kot i in., Wpływ związków rtęci na organizm człowieka, “Farmacja Współczesna” 2016, nr 9, s. 210-216.
- Karta charakterystyki niebezpiecznej substancji: rtęć, https://static.epodreczniki.pl/portal/f/res/RMjn5aweqg5Xi/1611748206/yLPu0LX1PMZ0p76QCnnwM6bQQP8at2uL.pdf (dostęp 07.09.2022).
Autorka
Angelika Janowicz – absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na kierunku pielęgniarstwo. Pisze o zdrowiu, ponieważ wie, jak ważna jest edukacja pacjenta. Wielbicielka podróży i kuchni greckiej.