Odporność i jej rodzaje. Poznaj jej mechanizmy od środka.
Odporność to mechanizm obronny, który chroni organizm przed różnego rodzaju patogenami. Dzięki temu nie rozwijają się procesy chorobowe lub są one szybko łagodzone. Człowiek posiada dwa rodzaje odporności: nieswoistą i swoistą. Każda z nich działa nieco inaczej – ale obie są tak samo ważne. Zobacz, jak działa odporność organizmu.
Układ immunologiczny człowieka rozwija się od etapu życia płodowego do zakończenia procesu dojrzewania. Jednak na jego kondycję możemy wpływać przez całe życie. Jest wiele czynników, które go osłabiają – m.in. zły sposób odżywiania się, używki, siedzący tryb życia, stres. Na szczęście są też takie, które działają na wzmocnienie odporności. Są to głównie aktywność fizyczna, hartowanie organizmu, dieta dostarczająca witamin i minerałów, naturalne probiotyki, szczepienia ochronne. Znajomość mechanizmu działania odporności pozwala mądrze ją wspierać.
Z artykułu dowiesz się:
Odporność – definicja
Odporność to zdolność organizmu do czynnej i biernej ochrony przed patogenami. Patogenami mogą być wszystkie czynniki środowiskowe: fizyczne, chemiczne i biologiczne, które są w stanie zaburzyć funkcjonowanie komórek i tkanek ludzkiego ciała. Dziedziną medycyny, która zajmuje się mechanizmami działania odporności organizmu jest immunologia.
Za odporność odpowiada szereg różnego rodzaju mechanizmów. Jednym z jej elementów jest układ immunologiczny. Składa się na niego szereg komórek i narządów. Są to: szpik kostny, grasica, śledziona, a także tkanki limfatyczne (w tym węzły chłonne), przeciwciała, limfocyty, cytokiny. Oprócz tego w obronie organizmu uczestniczą różnego rodzaju bariery zewnętrzne (m.in. wydzieliny ciała, enzymy, naturalna flora bakteryjna, skóra i błony śluzowe).
Proces kształtowania się odporności organizmu jest bardzo długi i złożony. Rozpoczyna się już w życiu płodowym, kiedy pojawiają się narządy układu odpornościowego. Gdy noworodek pojawia się na świecie, nie potrafi jeszcze walczyć z patogenami. Wciąż się tego uczy, poprzez produkcję własnych przeciwciał oraz immunoglobuliny przekazywane mu od mamy. Proces kształtowania się odporności kończy się dopiero wraz z zakończeniem okresu dojrzewania. Najintensywniejszy jest jednak w ciągu pierwszych 3. lat życia i wówczas wymaga największego wsparcia.
Rodzaje odporności i ich charakterystyka
Ze względu na nieco inny mechanizm działania wyróżnia się:
- odporność nieswoistą (wrodzoną),
- odporność swoistą (nabytą).
Odporność nieswoista są to wszystkie mechanizmy obronne, z którymi człowiek się rodzi. Nie oznacza to jednak, że nie rozwijają się one na kolejnych etapach życia. Jej cechą charakterystyczną jest to, że nie jest ona skierowana przeciwko konkretnym antygenom (stąd też pochodzi jej nazwa). Może być ona:
- bierna – naturalne bariery ochronne (np. błony śluzowe układu oddechowego zapobiegające wnikaniu patogenów) i odruchy (np. kaszel w celu pozbycia się szkodliwego czynnika z dróg oddechowych),
- czynna – reakcje mające na celu wychwycenie i unieszkodliwienie patogenów.
W odporności nieswoistej czynnej biorą udział monocyty, makrofagi i granulocyty. W jej przypadku nie istnieje zjawisko pamięci immunologicznej.
Odporność swoista to mechanizmy obronne, które człowiek nabywa w ciągu całego życia. Również może być ona:
- bierna – to komórki układu odpornościowego (limfocyty B, limfocyty T, przeciwciała) pochodzące z zewnątrz (np. od matki, pojawiające się po podaniu surowicy),
- czynna – komórki odpornościowe wytworzone przez organizm poprzez bezpośredni kontakt z patogenem (naturalna odporność swoista) lub po szczepieniu ochronnym (sztuczna odporność swoista).
Nie jest to jedyny podział odporności. Może być ona również:
- humoralna – odpowiadają za nią przeciwciała wyprodukowane przez limfocyty B oraz inne komórki (np. limfocyty Th),
- komórkowa – odpowiadają za nie limfocyty T obecne w miejscu wniknięcia patogenu.
Odporność może być też pierwotna i wtórna. Pierwsza z nich to odpowiedź immunologiczna, która pojawia się w ciągu 3–14 dni od kontaktu z patogenem. Druga zaś po jego ponownym wniknięciu do organizmu.
Jak funkcjonuje układ odpornościowy?
Gdy patogen (np. bakteria) przedostanie się do organizmu, układ immunologiczny zaczyna na niego reagować. Rozwija się odpowiedź odpornościowa. Zawsze składa się ona z dwóch faz:
- indukcji – antygeny są rozpoznawane i prezentowane limfocytom (na tym etapie działa odporność nieswoista),
- efektorowej – zaczynają działać limfocyty (przy wsparciu mechanizmów odporności wrodzonej).
W zależności od rodzaju patogenu w reakcji odpornościowej bierze udział odporność humoralna lub komórkowa. W obu przypadkach celem jest unieszkodliwienie lub zniszczenie patogenu.
Podsumowanie
Główny podział obejmuje odporność wrodzoną i nabytą. Obie z nich są tak samo ważne dla skutecznej ochrony organizmu przed patogenami. Układ odpornościowy rozwija się przez kilka lat, ale można na niego wpływać przez całe życie. Dlatego warto podejmować działania zmierzające do wzmocnienia odporności.
Źródła:
- K. Jankowska, N. Suszczewicz, Naturalne metody wspomagania organizmu w walce z koronawirusem, “Wiedza Medyczna - Numer Specjalny” 2020, s. 46-65.
- L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005.
Autorka
Angelika Janowicz – absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na kierunku pielęgniarstwo. Pisze o zdrowiu, ponieważ wie, jak ważna jest edukacja pacjenta. Wielbicielka podróży i kuchni greckiej.