O tym, jak ważny dla człowieka jest kwas foliowy, mówi się najczęściej w kontekście ciąży. Jednak jego działanie nie ogranicza się tylko do zmniejszania ryzyka wad płodu. Każdy człowiek, bez względu na płeć i wiek powinien zadbać o to, by dostarczać do organizmu odpowiednią ilość kwasu foliowego. Dla dorosłych kobiet i mężczyzn dobowe zapotrzebowanie wynosi 400 mcg. Dlaczego kwas foliowy jest tak istotny?
Kwas foliowy – znaczenie i rola w organizmie
Kwas foliowy (witamina B9) jest grupą związków chemicznych rozpuszczalnych w wodzie. Foliany występują w produktach żywnościowych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, jednak najwięcej ich jest w roślinach. Kwas foliowy produkowany jest przez bakterie, grzyby i rośliny, i jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich ssaków.
Ponieważ nie jest wytwarzany przez ludzki organizm, musimy go dostarczać z zewnątrz, najlepiej wraz z pożywieniem. W przypadku niedoboru kwasu foliowego konieczne jest uzupełnianie go z produktów spożywczych wzbogaconych o witaminę B9 lub z suplementów diety. Niedobór kwasu foliowego prowadzi do licznych zaburzeń metabolicznych oraz upośledzenia wzrostu komórek.
Najważniejsze funkcje kwasu foliowego to:
- Uczestnictwo w produkcji materiału genetycznego DNA,
- Udział w syntezie metioniny, histydyny, choliny,
- Zmniejszenie ryzyka wad układu nerwowego płodu,
- Zmniejszenie ryzyka wad rozwojowych mózgu i szpiku kostnego u płodu,
- Zmniejszenie ryzyka SGA – niskiej masy urodzeniowej dziecka,
- Udział w produkcji czerwonych krwinek,
- Zapobieganie niedokrwistości,
- Ochrona przed niektórymi nowotworami,
- Ochrona przed zaburzeniami neurologicznymi, w tym przed depresją i atrofią mózgu.
To tylko kilka z wielu funkcji, jakie pełni kwas foliowy. Niedobór może powodować niedokrwistość, choroby układu krążenia, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, stany zapalne jamy ustnej, osteoporozę, poronienie, wady płodu.
Kwas foliowy w ciąży – dlaczego nie może go zabraknąć?
Witamina B9 jest szczególnie ważna dla kobiet w ciąży oraz planujących dziecko. W tym okresie zaleca się dodatkową suplementację kwasu foliowego. Kobiety, w których diecie znalazło się więcej tego związku przed ciążą i we wczesnej ciąży, częściej rodzą dzieci zdrowe z prawidłowo uformowanym układem nerwowym oraz prawidłową masą urodzeniową.
Niedobór kwasu foliowego w diecie kobiety w ciąży powoduje wady cewy nerkowej u dziecka. Są to wady układu nerwowego i kręgosłupa, z których najczęstsze to bezmózgowie i rozszczep kręgosłupa. W pierwszym przypadku dziecko jest niezdolne do życia, w drugim dziecko jest upośledzone umysłowo i może być sparaliżowane. Wady te powstają w pierwszym miesiącu ciąży, gdy kobieta może jeszcze nie wiedzieć, że jest w ciąży. Dlatego bardzo ważna jest suplementacja kwasu foliowego już na etapie planowania poczęcia. Suplementacja kwasu foliowego w tym okresie zmniejsza również ryzyko urodzenia dziecka ze zbyt małą masą urodzeniową w stosunku do wieku (SGA, small for gestational age).
Kwas foliowy w ciąży – dawkowanie
Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia mówią, że optymalna dawka dla każdego człowieka wynosi 0,4 mg (400 mcg). W szczególności dotyczy to kobiet w wieku rozrodczym, które powinny rozpocząć suplementację witaminy B9 co najmniej 3 miesiące przed poczęciem. Dla kobiet w grupie ryzyka urodzenia dziecka z wadą wrodzoną dawka kwasu foliowego powinna wynosić 4-15 mg na dobę zgodnie z zaleceniem lekarza. Dawkowanie kwasu foliowego w okolicach 400 mcg może być stosowane przez wiele lat bez żadnych obaw o skutki niepożądane.
Kobiety będące w ciąży, ale niestosujące wcześniejszej suplementacji kwasu foliowego, powinny zacząć przyjmować suplementy z kwasem foliowym z dawką nie mniejszą niż 400 mcg na dobę i kontynuować przyjmowanie aż do końca 12. tygodnia ciąży.
Suplementacja przed okresem ciąży i w pierwszym trymestrze obniża ryzyko wystąpienia wad układu nerwowego u dziecka o 72% w przypadku kobiet obciążonych ryzykiem. W grupie osób nieobciążonych takim ryzykiem suplementacja kwasem foliowym w dawce minimum 400 mg zmniejsza ryzyko wady cewy nerwowej od 41% do 79%.
W aptekach dostępny jest kwas foliowy bez recepty w preparatach OTC przeznaczonych dla kobiet w ciąży i planujących dziecko, a także w suplementach wielowitaminowych.
Naturalne źródła kwasu foliowego
Odpowiedni poziom witaminy B9 w organizmie powinien być utrzymywany poprzez spożywanie produktów bogatych w ten związek. W praktyce trudno jest dostarczać każdego dnia taką ilość, by pokrywała dobowe zapotrzebowanie, dlatego też kwas foliowy, taki bez recepty, powinien znaleźć się w domowej apteczce każdej kobiety.
Źródła kwasu foliowego w diecie to m.in.: surowe i mrożone warzywa liściaste (sałata, szpinak, kapusta, brokuły, szparagi, kalafiory, brukselka), bób, zielony groszek, pomidory, buraki, orzechy, słonecznik, pełne ziarna zbóż, owoce cytrusowe. Wartościowym źródłem witaminy B9 są też: wątroba, drożdże, jaja, sery. W niewielkiej ilości foliany znajdują się w mleku, produktach mlecznych oraz są syntetyzowane przez mikroflorę jelitową.
Źródła:
- Hanna Czeczot, Kwas foliowy w fizjologii i patologii, „Postepy Hig Med Dosw.” 2008; 62: 405-419.
- Ewa Cieślik, Agnieszka Gębusia, Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, „Hygeia Public Health” 2011, 46(4): 431-436.
- prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia 2012.
- Hodgetts V.A., Morris R.K., Francis A., Gardosi J., Ismail K.M., Effectiveness of folic acid supplementation in pregnancy on reducing the risk of small-for-gestational age neonates: a population study, systematic review and meta-analysis, BJOG 2014; DOI:10.1111/1471-0528.13202
- Redakcja portalu, Ciąża – kwas foliowy, Instytut Matki i dziecka
Autor:
Jerzy A. Kozłowski – lic. ratownik medyczny, absolwent Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Ratownik medyczny z 5-letnią praktyką, copywriter, autor artykułów na tematy związane z medycyną, zdrowiem i zdrowym stylem życia. Prywatnie amator biegania, miłośnik gór, astronomii i literatury SF.
