Oczopląs (łac. nystagmus) to rytmiczne, mimowolne ruchy gałek oczny: obrotowe, nieregularne, w górę i w dół lub z boku na bok. Osoba, która cierpi na oczopląs nie jest w stanie skupić wzroku na wybranym obrazie. Wpływa to na ostrość i komfort widzenia, a także koordynację i równowagę. Szacuje się, że oczopląs trwały występuje u 0,24% populacji. Może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Jego przyczyna często pozostaje nieznana.
Czym jest oczopląs?
W oczopląsie występują dwa rodzaje ruchu gałek ocznych. Jeden pozwala na skupienie wzroku na wybranym przedmiocie. Drugi jest mimowolny i powoduje oderwanie wzroku od danego przedmiotu.
Jeśli oba ruchy są wolne mówi się o oczopląsie wahadłowym. Z kolei, gdy po powolnym ruchu gałek ocznych następuje szybki powrót do skupienia wzroku na przedmiocie, stwierdza się oczopląs skokowy.
Nie zawsze oczopląs jest czymś nieprawidłowym. W trzech sytuacjach występuje oczopląs fizjologiczny: podczas obserwowania powtarzającego się ruchu tego samego obrazu, w skrajnym ustawieniu gałek ocznych (np. przy patrzeniu skrajnie w jedną stronę) i po zadziałaniu bodźca wpływającego na narząd równowagi zlokalizowany w uchu wewnętrznym.
Oczopląs patologiczny może mieć różne przyczyny. Niektórzy już się z nim rodzą (oczopląs wrodzony) a u innych pojawia się dopiero później np. w wyniku choroby [1].
Przyczyny oczopląsu
Niektóre przyczyny oczopląsu nie są znane do dziś. Prawdopodobnie u większości osób jest on spowodowany zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego.
Oczopląs spowodowany nieprawidłowościami układu nerwowego nazywa się oczopląsem motorycznym. U jego podłoża leżą defekty neurologiczne, które zaburzają kontrolę skupiania wzroku na konkretnym przedmiocie i ruchu oczu.
Do oczopląsów motorycznych zalicza się oczopląs wrodzony, który pojawia się z reguły u dzieci w wieku 2-3 miesięcy. Utrzymuje się przez całe życie.
Z kolei większość przypadków oczopląsu nabytego to oczopląs przedsionkowy. Jego przyczyną są choroby dotyczące błędnika (który odpowiada za kontrolę równowagi) lub nieprawidłowości w obrębie różnych struktur (pnia mózgu, móżdżku, ósmego nerwu czaszkowego)[1, 2].
Objawy oczopląsu
Objawem oczopląsu jest szybki i niekontrolowany ruch gałek ocznych. Ze względu na kierunek ruchu wyróżnia się oczopląs: poziomo-obrotowy, obrotowy, poziomy, pionowy i ukośny.
Niekontrolowanym i mimowolnym ruchom gałek ocznych często towarzyszy obniżenie jakości i ostrości widzenia. Przy czym z reguły ostrość wzroku z bliska jest lepsza [1].
Leczenie oczopląsu
Oczopląs rozpoznaje się na podstawie dokładnego wywiadu lekarskiego, badania okulistycznego i obserwacji ruchów gałek ocznych. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić również badanie neurologiczne (np. rezonans magnetyczny głowy) i konsultację z laryngologiem. Pomocne mogą być również badania laboratoryjne, ponieważ jedną z przyczyn zaburzeń narządu wzroku jest niedobór witaminy B12.
Osoby z oczopląsem często próbują polepszyć ostrość wzroku przez konkretne ustawienie głowy i oczu. W ten sposób mogą uzyskać odpowiedni kierunek spojrzenia, który sprawia, że ruchy oczopląsowe są najsłabsze. Nie jest to jednak rozwiązanie na dłuższą metę, ponieważ może prowadzić do wtórnego zaniku mięśni i zwyrodnienia stawów kręgosłupa.
Wybór metody leczenia zależy od przyczyny mimowolnego, szybkiego ruchu gałek ocznych. Najczęściej zajmują się nim neurolodzy, okuliści, otolaryngolodzy lub neurochirurdzy.
Jeśli ustalenie przyczyny jest niemożliwe wdraża się leczenie objawowe mające na celu zniesienie lub osłabienie nieprawidłowych ruchów gałek ocznych. Choremu zaleca się noszenie okularów pryzmatycznych lub soczewek kontaktowych (niektórzy lekarze uważają, że są one lepsze niż okulary, ponieważ poruszają się wraz z okiem). Ponadto pomocne może być wykonywanie iniekcji z toksyną botulinową do mięśni, które poruszają gałką oczną.
W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne. Osoba z oczopląsem poddawana jest zabiegowi chirurgicznemu mięśni gałkoruchowych [1].
Przypisy
[1] Stodolska-Nowak A., Siwiec-Prościńska J. Oczopląs. Okulistyka po Dyplomie, 03, 2018.
[2] Jadanowski K., Budrewicz S., Koziorowska-Gawron E. Zaburzenia gałkoruchowe w chorobach ośrodkowego układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny, 2010, 4(6): 202–211.