Alkaptonuria jest rzadką chorobą dziedziczną. Występuje, gdy organizm nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości enzymu zwanego dioksygenazą homogenizującą (HGD). Enzym ten służy do rozkładania toksycznej substancji zwanej kwasem homogentyzynowym. Objawy choroby pojawiają się zwykle u osób powyżej 30. roku życia, chociaż od urodzenia występuje ciemne zabarwienie moczu.
Objawy alkaptonurii
Pacjenci z alkaptonurią są bezobjawowi jako dzieci lub młodzi dorośli, ale ich mocz może stać się brązowy lub nawet czarny, jeśli zostanie zebrany i pozostawiony na świeżym powietrzu. Można także zauważyć pigmentację w chrząstce np. ucha oraz twardówce i rogówce.
Po 30. roku życia pacjenci zaczynają odczuwać ból obciążonych stawów kręgosłupa, bioder i kolan. Może on być silny do tego stopnia, że przeszkadza w wykonywaniu codziennych czynności i może wpływać na zdolność do pracy. Operacja wymiany stawów (biodra i barku) jest często konieczna w stosunkowo młodym wieku. W dłuższej perspektywie zajęcie stawów kręgosłupa prowadzi do ograniczenia ruchomości klatki piersiowej i może wpływać na oddychanie. Może również wpłynąć na gęstość mineralną kości, zwiększając ryzyko złamań. Może także dojść do zerwania ścięgien i mięśni.
Inne objawy alkaptonurii obejmują:
- ciemne zabarwienie twardówki (białek) oczu
- pogrubiona i pociemniała chrząstka w uszach
- niebieskie plamki na skórze, szczególnie wokół gruczołów potowych
- ciemne plamy z potu
- czarna woskowina
- kamienie nerkowe i kamienie prostaty
- zapalenie stawów (zwłaszcza stawów biodrowych i kolanowych).
Alkaptonuria może również prowadzić do problemów z sercem. Nagromadzenie kwasu homogentyzynowego powoduje twardnienie zastawek serca. Może to uniemożliwić ich prawidłowe zamykanie, powodując zaburzenia zastawkowe.
Może wystąpić zastawkowa choroba serca, zwapnienia i niedomykalność zastawki aortalnej i mitralnej, a w ciężkich i postępujących przypadkach konieczna może być wymiana zastawki. Nieprawidłowości w rytmie serca i niewydolność serca dotykają znacznego odsetka osób z alkaptonurią. Utrata słuchu dotyka około 40% pacjentów. Istnieje również skłonność do rozwoju kamicy nerkowej.
Alkaptonuria to rzadka choroba. Stan ten, według statystyk, dotyka około 1 na 250 000 do 1 miliona osób w skali świata, najczęściej występuje na Słowacji i Dominikanie, dotykając tam około 1 na 19 000 osób.
Alkaptonuria – diagnostyka
Alkaptonurię można potwierdzić lub wykluczyć, zbierając mocz przez 24 godziny (dobowa zbiórka moczu) i oznaczając zawartość kwasu homogentyzynowego metodą chromatografii.
Nasilenie objawów i odpowiedź na leczenie można określić ilościowo za pomocą zwalidowanego kwestionariusza zatytułowanego AKU Severity Score Index. W kwestionariuszu określa się obecność określonych objawów i cech, takich jak obecność pigmentacji oczu i skóry, ból stawów, problemy z sercem i kamica określonych narządów.
Historia rodzinna jest bardzo przydatna w diagnozowaniu alkaptonurii. Wiele osób nie wie jednak, że są nosicielami tego genu.
Leczenie alkaptonurii
Obecnie nie odkryto jeszcze specjalnego leczenia alkaptonurii. Terapia koncentruje się w dużej mierze na leczeniu objawów choroby. Wypróbowano wiele terapii, ale niestety nie udowodniono ich skuteczności. Co więcej, niektóre mogą być szkodliwe lub nieprzydatne na dłuższą metę. Przykładem może tu być długotrwałe stosowanie witaminy C, które może z czasem zwiększać produkcję kamieni nerkowych. Ponadto ogólnie okazało się nieskuteczne w długotrwałym leczeniu tego schorzenia.
Inne metody leczenia alkaptonurii koncentrują się na zapobieganiu i łagodzeniu możliwych powikłań, takich jak:
- artretyzm
- choroby serca
- kamica.
W terapii farmakologicznej stosuje się np. leki przeciwbólowe i przeciwzapalne w celu łagodzenia bólu stawów. Terapia fizyczna i zajęciowa może pomóc w utrzymaniu elastyczności i siły mięśni i stawów. Należy również unikać czynności, które obciążają stawy, takich jak ciężka praca fizyczna czy niektóre sporty. Na pewnym etapie zaawansowania choroby może być konieczne wdrożenie leczenia farmakologicznego. Jest to spowodowane gromadzeniem się kwasu homogentyzynowego w chrząstce, co skutkuje zapaleniem stawów. W rezultacie osoby z alkaptonurią mogą wymagać wymiany (endoprotezoplastyki) barku, kolana lub biodra. Typowy wiek, w którym konieczna jest wymiana stawu, wynosi 50–55 lat
Leczenie operacyjne można również wdrożyć w celu wymiany zastawki aortalnej lub mitralnej serca, jeśli te przestaną działać prawidłowo. W niektórych przypadkach pacjent może wymagać operacji w celu leczenia przewlekłych kamieni nerkowych lub prostaty.