Żółtaczka w mowie potocznej oznacza zwykle wirusowe zapalenie wątroby (np. WZW typu B lub C), jednak nic bardziej mylnego. Żółtaczka nie jest chorobą, a objawem. Polega on na zażółceniu skóry, błon śluzowych i białek oczu z powodu nagromadzenia się bilirubiny w organizmie. Prawidłowy poziom bilirubiny (całkowitej) w surowicy krwi człowieka wynosi 0,3–1,0 mg/dl lub 5,1–17,0 μmol/l.
Przyczyny żółtaczki
Żółtaczki możemy podzielić w zależności od nasilenia oraz etiologii.
Żółtaczka hemolityczna spowodowana jest czynnikami przedwątrobowymi, jest skutkiem rozpadu czerwonych krwinek, a w rezultacie zwiększeniem produkcji bilirubiny przez wątrobę.
Żółtaczka miąższowa jest wynikiem upośledzenia wnikania bilirubiny do wątroby i upośledzonego mechanizmu sprzęgania jej z kwasem glukuronowym lub jej wydzielaniem do żółci. Ma to miejsce w przypadku toksycznego uszkodzenia wątroby lub w przypadku wirusowego zapalenia wątroby czy marskości.
Do tej grupy możemy zaliczyć wrodzone defekty przemiany bilirubiny, np. zespół Gilberta czy ze-spół Criglera-Najjara.
Żółtaczka mechaniczna spowodowana jest zamknięciem lub zwężeniem światła dróg żółciowych. Może to być wynikiem kamicy dróg żółciowych lub nowotworu. Taki stan uniemożliwia prawidłowy wypływ żółci do dwunastnicy. Występowanie bezbolesnej żółtaczki jest często symptomem raka trzustki.
Możemy również wyróżnić stan fizjologiczny – żółtaczka noworodków. U większości noworodków stężenie bilirubiny zwiększa się w 2–3 dobie życia. U 30% noworodków żółtaczka fizjologiczna widoczna jest gołym okiem. Powstaje, ponieważ w życiu płodowym dziecko potrzebuje znacznie więcej erytrocytów niż po porodzie. Dlatego też stanem normalnym jest rozpad tej ponadprogramowej ilości czerwonych krwinek, ale niedojrzała wątroba nie jest w stanie wychwycić i wydalić większej ilości żółtego barwnika. Zwykle ustępuje samoistnie do 10. dnia życia, a u wcześniaków trwa nieco dłużej, nawet do 14 dni. Leczenie zwykle nie jest wymagane.
Żółtaczki można również podzielić ze względu na stopień nasilenia:
• subicterus – bilirubina < 43 μmol/l
• icterus – bilirubina < 171 μmol/l (10 mg%)
• żółtaczka o dużym nasileniu – bilirubina > 171 μmol/l
Przyczyny żółtaczki
Do czynników przyczyniających się do powstania żółtaczki możemy zaliczyć między innymi następujące:
• Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A, B, C
• Długotrwała ekspozycja na czynniki niszczące wątrobę, takie jak leki (np. paracetamol)
• Alkoholowa choroba wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby i marskość
• Czynniki genetyczne, np. zespół Gilberta
• Nowotwory dróg żółciowych, trzustki itd. (mechaniczne zwężenie lub zablokowanie od-pływu żółci przez guz)
• Zapalenie dróg żółciowych
• Torbiele rzekome trzustki
Objawy żółtaczki
Najbardziej charakterystycznym i widocznym objawem żółtaczki jest zażółcenie powłok skórnych, błon śluzowych i białek oczu. Poza tym występuje ciemne zabarwienie moczu oraz odbarwienie stolca. W niektórych przypadkach występuje świąd. Zdarzają się również bóle okolicy wątroby.
Diagnostyka
Oprócz obrazu klinicznego żółtaczki istotne jest również wykonanie badań diagnostycznych. Standardem są badania obrazowe, szczególnie USG jamy brzusznej, które jest w stanie uwidocznić np. przyczynę żółtaczki mechanicznej. Ponadto wykonuje się badania laboratoryjne. Standardowo tzw. próby wątrobowe, czyli aktywność AlAT i AspAT czy GGT, będące wskaźnikiem cholestazy. Standardowo oznacza się również bilirubinę całkowitą i jej frakcje, stężenie albumin, czas protrombinowy i stężenie żelaza w surowicy.
Leczenie i profilaktyka
Jako że żółtaczka stanowi jedynie objaw, w naszym podejściu terapeutycznym musimy skupić się na leczeniu choroby i dobrać je do rozpoznania oraz stanu pacjenta.
Leczenie przedłużającej się fizjologicznej żółtaczki u dzieci polega zwykle na fototerapii.
W kontekście profilaktyki należy przede wszystkim unikać czynników uszkadzających wątrobę. Aby ustrzec się przed zapaleniem wątroby, poleca się szczepienia. Szczególnie przed planowanymi zabiegami medycznymi.