Tężec to choroba, która praktycznie nie występuje w Polsce. Jednak nie można powiedzieć tego o innych krajach. W związku z tym warto, aby osoby udające się w daleką podróż dowiedziały się czegoś więcej na temat tej choroby. Przedstawiamy jej przyczyny, objawy, a także metody leczenia. Podpowiadamy również, jak uchronić się przed zakażeniem groźną bakterią.
Czym jest tężec?
Tężec to choroba układu nerwowego wywołana przez bakterie – laseczki tężca (łac. Clostridium tetani) a konkretnie wytwarzane przez nie neurotoksyny. Bakterie te występują w kurzu, glebie, wodzie, a także przewodzie pokarmowym zwierząt. Do organizmu człowieka przenikają przez uszkodzone tkanki (nawet jeśli są to mało widoczne skaleczenia).
Warunki beztlenowe panujące w ranie czy skaleczeniu są idealnym miejscem do rozmnażania się laseczek tężca. Wytworzone przez nie neurotoksyny blokują zakończenia nerwowe, a objawy choroby pojawiają się po kilku dniach lub tygodniach.
W Polsce szczepienie na tężca jest obowiązkowe, dlatego choroba ta praktycznie nie występuje w naszym kraju. Podobnie wygląda sytuacja w Europie. Jednak nie można powiedzieć tego samego o innych miejscach na świecie. Na zakażenie laseczką tężca narażone są osoby podróżujące do Afryki, Ameryki Południowej, a także Azji [1], [2].
Przyczyny tężca
Bezpośrednią przyczyną choroby jest wniknięcie do uszkodzonych tkanek przetrwalników Clostridium tetani. Mogą znajdować się one w różnych miejscach – najczęściej jest to gleba albo przedmioty, które są nią zanieczyszczone.
Największe ryzyko zakażenia występuje w przypadku głębszych ran. Wynika to z tego, że panują w nich lepsze warunki dla bakterii niż na powierzchni skóry [1], [2].
Objawy tężca
Po wniknięciu do ludzkiego organizmu bakterie namnażają się i zaczynają produkować neurotoksyny. Najbardziej istotna klinicznie jest tetanospazmina, która wiąże się z pobliskimi nerwami obwodowymi i przemieszcza się do rdzenia kręgowego. Ponadto blokuje przekazywanie sygnałów między komórkami układu nerwowego.
Pierwsze objawy tężca rozwijają się od 2 dni do 3 tygodni od momentu wniknięcia bakterii do organizmu. Jeszcze zanim się pojawią, osoba zakażona może zauważyć u siebie uogólnione dolegliwości: gorączkę, ból głowy, osłabienie. Po kilku lub kilkunastu dniach dochodzą do tego zaburzenia czucia w okolicy uszkodzonych tkanek.
Charakterystycznymi objawami, od którego wzięła się nazwa choroby są niemożliwe do przerwania, silne skurcze. Na początku pojawiają się one wyłącznie w pobliżu rany czy skaleczenia. Jednak wraz z rozprzestrzenianiem się neurotoksyn po organizmie pojawiają się również w innych miejscach.
Objawem, po którym można rozpoznać postać uogólnioną choroby, jest również charakterystyczne wyprężenie całego ciała. Dodatkowo pojawiają się: szczękościsk („uśmiech sardoniczny”), problemy z przełykaniem, wyprost kończyn dolnych i kurczowe przygięcie kończyn górnych [1], [2].
Leczenie tężca
Chorobę rozpoznaje się na podstawie dokładnego wywiadu lekarskiego oraz charakterystycznych objawów. W niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie badania krwi na obecność tężca.
Jeśli istnieje podejrzenie, że mogło dojść do zakażenia lekarz może podać zastrzyk przeciw tężcowi. Jest on skuteczną profilaktyką poekspozycyjną. Z kolei przy pełnoobjawowej chorobie wdrażana jest antybiotykoterapia oraz leczenie spazmolityczne [1],[2].
Profilaktyka tężca
Podstawą profilaktyki jest unikanie sytuacji, które mogę doprowadzić do skaleczenia czy zranienia. Nie zawsze jest to możliwe. Gdy dojdzie do uszkodzenia tkanek, należy je jak najszybciej ją odkazić i zabezpieczyć.
Podczas podróży do krajów, gdzie występuje duże ryzyko zakażenia warto mieć przy sobie preparat antyseptyczny. Wygodnym rozwiązaniem jest spray do odkażania, który nie zajmuje dużo miejsca w torbie podróżnej i jest łatwy w użyciu. Oprócz niego należy zaopatrzyć się produkty służące do opatrywania ran (m.in. kompresy gazowe).
Nie należy zapominać również o szczepionce, która dostępna jest w Polsce od 1962 roku. Aby skutecznie chronić się przed chorobą należy powtarzać szczepienie co 10 lat [3].
Przypisy
[1] Glinski, Z., and A. Zmuda. "Tężec-ostra neuroinfekcja ludzi i zwierząt." Życie Weterynaryjne 96.05 (2021).
[2] https://www.cdc.gov/tetanus/index.html
[3] https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/tezec/