Czym jest ospa prawdziwa?
Ospa prawdziwa (nazywana dawniej „czarną ospą” lub „ospą naturalną”) to choroba zakaźna o ostrym przebiegu. Wywołuje ją jedna z dwóch odmian wirusa ospy prawdziwej: variola maior lub variola minor.
Uważa się ją za jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych. Już od czasów starożytnych nękała mieszkańców Europy i Azji. Była również przyczyną śmierci kilku milionów rdzennych mieszkańców Ameryki.
W 1966 roku rozpoczęto Program Eradykacji Ospy Prawdziwej. Po kilkunastu latach zakończył się on sukcesem. W 1980 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła eradykację ospy prawdziwej i zaleciła wycofanie szczepionki z kalendarza szczepień ochronnych [1].
Przyczyny ospy prawdziwej
Ospa prawdziwa wywoływana jest przez wirusa ospy prawdziwej (VARV) z rodziny pokswirusów. Jego rezerwuarem jest człowiek, który zakaża od momentu pojawienia się u niego gorączki.
Do zakażenia wirusem ospy prawdziwej dochodzi drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z wydzieliną z pęcherzyków, zmianami skórnymi na ciele chorego, a także bielizną osobistą, pościelą lub sprzętem medycznym.
Nie należy mylić ospy prawdziwej z ospą wietrzną. Są to dwie różne choroby wywoływane przez inne wirusy. Przyczyną ospy wietrznej jest wirus ospy wietrznej lub półpaśca [2].
Objawy ospy prawdziwej
Po zakażeniu wirus ospy wietrznej przedostaje się do pobliskich węzłów chłonnych. Po około 3-4 dniach zajmuje pozostałe węzły chłonne, szpik kostny oraz śledzionę.
Pierwsze objawy choroby występują po mniej więcej 9 dniach od momentu zakażenia. Na początku są one nieswoiste. Chory ma gorączkę, czuje się osłabiony i rozbity.
Po pewnym czasie wirus zakaża również drobne naczynia krwionośne błon śluzowych i skóry. Do gorączki, uczucia osłabienia i rozbicia dochodzą nowe objawy: wymioty, złe samopoczucie, dreszcze, a także bóle pleców i głowy.
Następnie po około 2-3 dniach pojawia się plamkowo-grudkowo wysypka, która z czasem przekształca się w pęcherzykową. Po około dziesięciu dniach charakterystyczne pęcherzyki przekształcają się w strupy, które odpadają, pozostawiając szpecące blizny.
Ospa prawdziwa rzadko daje powikłania. Zalicza się do nich zapalenie mózgu oraz ślepotę [2].
Leczenie ospy prawdziwej
Nie istnieje żadna swoista terapia ospy prawdziwej. U chorych można stosować leczenie objawowe. Podawanie tabletek przeciwbólowych i przeciwgorączkowych zmniejsza gorączkę oraz dolegliwości bólowe towarzyszące chorobie.
Profilaktyka ospy prawdziwej
W 1796 roku Edward Jenner (brytyjski lekarz) wynalazł szczepionkę na ospę prawdziwą. Podawano w niej żywe, wirulentne wirusy. Przy czym nie były to wirusy ospy prawdziwej a krowianki (CPXV) wywołującej łagodne objawy.
Szczepionka była podawana metodą skaryfikacji. Polegała ona na szybkim nakłuwaniu skóry igłą lub skaryfikatorem zanurzonymi w szczepionce. Niewielką ranę, która powstała po kilkukrotnym nakłuciu skóry zaklejano gazikiem, aby nie dopuścić do zakażenia innych części ciała. Po kilku lub kilkunastu dniach na skórze pojawiały się zmiany skórne w postaci pęcherzyków, grudek i wklęsłych, białawych krost. Do tego dochodziły inne objawy takie jak gorączka (nieprzekraczająca 39℃) oraz powiększenie regionalnych węzłów chłonnych.
Szczepionka przeciwko ospie prawdziwej zniknęła z kalendarza szczepień obowiązkowych w 1980 roku. Po roku 2001, gdy doszło do zamachów bronią biologiczną, opracowano nowy typ szczepionek przeciwko ospie.
W 1980 roku ogłoszono eradykację ospy prawdziwej, dlatego obecnie nie stanowi ona zagrożenia. Jednak pojawił się inny problem. Istnieje ryzyko, że wirus wywołujący tę groźną chorobę może stać się bronią biologiczną. Po raz pierwszy wirus ospy wietrznej został użyty jako broń biologiczna w 1763 roku.
Wynika to z tego, że charakteryzuje się wysoką śmiertelnością (do kilkudziesięciu procent u osób niezaszczepionych) i zaraźliwością. Do tego dochodzi fakt, że od 1980 roku zaprzestano szczepień ochronnych i przez to brakuje odporności w populacji [3].
Przypisy
[1] Barbara Różańska-Gambal. Występowanie epidemii ospy prawdziwej na świecie od czasów starożytnych po współczesne. „Medycyna Nowożytna: studia nad historią medycyny”. Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk. 2008, 15(1-2): 31–59.
[2] Hammarlund E. et al. Antiviral Immunity following Smallpox Virus Infection: a Case-Control Study, „Journal of Virology”, 84 (24), 2010, 12754–12760.
[3] Barquet N., Domingo P. Smallpox. The Triumph over the Most Terrible of the Ministers of Death. „Annals of Internal Medicine”. 1997, 127, 635–642.