Co to jest oligospermia?
Termin „oligospermia” odnosi się do niskiej liczby plemników w nasieniu, czyli poniżej 15 mln/ml, w kontraście do stanu fizjologicznego, gdzie u zdrowego mężczyzny zawartość ta wynosi od 15 do 300 mln/ml. Przyczyny oligospermii mogą być zarówno natury mechanicznej, hormonalnej, genetycznej, jak i związanej z nieprawidłową produkcją plemników. Z badań wynika, że oligospermia jest jedną z wiodących przyczyn niepłodności wśród mężczyzn. Może być stanem przejściowym lub stałym. Niepłodność natomiast, według literatury, to stan, w którym zachodzi niemożność zajścia w ciążę pomimo rocznego współżycia seksualnego z przeciętną częstotliwością 3–4 stosunków tygodniowo, bez stosowania żadnych środków antykoncepcyjnych. Według danych szacunkowych niepłodność dotyka około 20% par w Polsce.
W odniesieniu do ilościowej zawartości plemników w ejakulacie możemy wyróżnić następujące stopnie oligospermii:
• łagodna oligospermia – 10–15 mln plemników/ml
• umiarkowana oligospermia – 5–10 mln plemników/ml
• ciężka oligospermia – 0–5 mln plemników/ml
• kryptozoospermia – obecne nieliczne plemniki w nasieniu
• azoospermia – całkowity brak plemników w nasieniu
Jakie są przyczyny oligospermii?
Liczba plemników w nasieniu może być związana z niedrożnością mechaniczną struktur je wyprowadzających. Może być spowodowana żylakami powrozka nasiennego, okazać się poinfekcyjna (np. po śwince) czy wywołana przez leki i toksyny (chemioterapia, niektóre inne leki, sterydy lub palenie tytoniu). Należy tu również wymienić czynniki genetyczne i zaburzenia endokrynologiczne związane z wydzielaniem gonadotropin. Do innych przyczyn możemy doliczyć stany zapalne w obrębie układu rozrodczego, ejakulację wsteczną lub wady anatomiczne, przykładowo spodziectwo. Najczęściej jednak przyczyna oligospermii pozostaje nieuchwytna, idiopatyczna. Zaraz po przyczynie idiopatycznej drugą co do częstości przyczyną oligospermii są wspomniane żylaki powrózka nasiennego. Ich powstawaniu sprzyja fizjologiczne ustawienie ujścia żyły jądrowej lewej do żyły nerkowej pod kątem prostym oraz niewydolność zastawek żylnych, co przekłada się na zastój krwi i poszerzenie naczyń żylnych.
Diagnostyka oligospermii
Podstawowym, standardowym badaniem jest badanie nasienia, czyli seminogram, a jego celem jest ocena męskiej płodności i jakości nasienia. Badanie to określa stężenie plemników, objętość ejakulatu, jego pH, ruchliwość plemników oraz ich budowę i żywotność. Bardzo istotny jest sam proces przygotowania się do badania. Mężczyzna mający zaplanowane takie badanie powinien zachować wstrzemięźliwość seksualną przez 3–5 dni. W tym czasie niewskazane jest również palenie papierosów, picie alkoholu oraz ciężki wysiłek fizyczny. Jeśli pacjent przyjmuje akurat antybiotyk, badanie należy przełożyć na przynajmniej 10 dni od zakończenia leczenia.
Ponadto konieczne jest wykonanie szeregu badań laboratoryjnych z naciskiem na oznaczanie stężenia poszczególnych hormonów. Niejednokrotnie zleca się także badania obrazowe, najczęściej USG jąder. Możliwe jest także wykonanie biopsji jądra czy badań genetycznych.
Oligospermia – leczenie
Leczenie oligospermii polega przede wszystkim na określeniu i leczeniu jej przyczyny. Niekiedy wystarczy zmiana stylu życia czy odstawienie czynników wpływających na jakość nasienia. Wlicza się unikanie przegrzewania jąder, noszenie luźniejszej bielizny, unikanie gorących kąpieli i korzystania z saun. Istotną rolę przypisuje się również zdrowej, zbilansowanej diecie oraz umiarkowanej aktywności fizycznej. Niektóre z zaburzeń mogą być z powodzeniem leczone przez przyjmowanie odpowiednich leków, hormonów czy mikroelementów. W przypadku wad anatomicznych takich jak wnętrostwo lub gdy pacjent cierpi na żylaki powrózka nasiennego wskazane są chirurgiczne metody leczenia. Jeśli jednak pacjent nie może być z rożnych względów poddany operacji, możliwe jest bezpośrednie pobranie plemników i podanie ich do komórki jajowej celem zapłodnienia.