Objaw Raynauda (łac. Symptoma Raynaud) został opisany po raz pierwszy w XIX wieku przez francuskiego lekarza. Charakteryzuje się zasinieniem, zblednięciem, a potem zaczerwienieniem skóry (stóp i/lub rąk) na skutek gwałtownego skurczu i rozkurczu małych naczyń krwionośnych. Jakie są przyczyny objawy Raynauda i jak przebiega jego leczenie?
Czym jest objaw Raynauda?
Jakiś czas temu mówiło się o „chorobie Raynauda”. Dziś używa się określenia „objaw Raynauda”. Może mieć on postać pierwotną lub wtórną.
Objaw Raynauda to zaburzenie naczynioruchowe, w którego przebiegu dochodzi do napadowego blednięcia palców stóp i rąk (rzadziej małżowin usznych i nosa). Szacuje się, że cierpi na niego około 3-4% populacji. Z reguły dotyka osoby między 15. a 45. rokiem życia. Częściej występuje u kobiet – jeśli zajmie brodawki sutkowe w czasie laktacji może utrudniać karmienie piersią [1, 2, 3].
Przyczyny objawu Raynauda
Objaw Raynauda ma charakter pierwotny lub wtórny. Pierwszy z wymienionych był nazywany kiedyś „chorobą Raynauda”. Występuje znacznie częściej, bo u około 80% chorych. Jego przyczyny nie są znane. Jedna z teorii mówi, że może być spowodowany nadmierną ekspresją receptorów alfa1-adrenergicznych w naczyniach krwionośnych.
Z kolei objaw Raynauda o charakterze wtórnym towarzyszy różnym chorobom. Najczęściej obserwuje się go w przebiegu:
chorób naczyń (m.in. mikroangiopatii cukrzycowej, guzkowego zapalenia tętnic),
szpiczaka mnogiego,
chłoniaków,
białaczki,
układowych chorób tkanki łącznej (m.in. twardziny układowej, młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, reumatoidalnego zapalenia stawów),
boreliozy,
choroby Hashimoto,
wirusowego zapalenia wątroby (typu B lub C),
bakteryjnego zapalenia wsierdzia,
mononukleozy zakaźnej,
zaburzeń psychicznych,
fibromialgii.
Ponadto zaobserwowano, że większe ryzyko objawu Raynauda występuje wśród niektórych grup zawodowych (np. pracowników chłodni, operatorów młotów pneumatycznych), osób przyjmujących wybrane leki (np. leki immunosupresyjne), a także tych, które są narażone na długotrwały stres [1, 2, 3].
Objawy objawu Raynauda
Przebieg objawu Raynauda dzieli się na 3 fazy. Pierwsza to zblednięcie, które jest spowodowane skurczem naczyń i niedokrwieniem konkretnego obszaru ciała. Najczęściej palców rąk lub stóp, które robią się białe.
Druga faza to zastój z zasinieniem skóry. Zmianie koloru skóry towarzyszą inne objawy takie jak ból i uczucie drętwienia.
Ostatnia faza objawy Raynauda to czynne przekrwienie. Charakteryzuje się uczuciem gorąca i pieczenia, a także zaczerwienieniem i niewielkim obrzękiem.
U osób z wtórną postacią objawu Raynauda obserwuje się intensywniejszy przebieg opisanych wyżej faz. Ponadto może u nich dojść do martwicy i owrzodzenia opuszków palców [1, 2, 3].
Leczenie objawu Raynauda
Diagnostyka objawu Raynauda obejmuje dokładny wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe. Ważną rolę odgrywa kapilaroskopia – badanie, które pozwala ocenić naczynia wałów paznokciowych i określić czy objaw Raynauda ma charakter pierwotny, czy wtórny.
Objaw pierwotny nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia. Z kolei w przypadku objawu o charakterze wtórnym konieczna jest pogłębiona diagnostyka w celu znalezienia jego przyczyny.
Większość przypadków pierwotnego objawu Raynauda nie wymaga leczenia. Chorym zaleca się unikanie czynników, które mogą powodować skurcz naczyń. Należą do nich m.in. kofeina, niska temperatura i palenie papierosów. W związku z tym osoby z pierwotnym objawem Raynauda powinny zaprzestać palenia papierosów (w czym mogą pomóc tabletki na rzucenie palenia), unikać produktów z kofeiną, a także chronić dłonie i stopy przed niską temperaturą.
Inaczej wygląda postępowanie w przypadku wtórnego objawu Raynauda. Zależy ono od choroby, która jest jego przyczyną. W przypadku bardzo nasilonych objawów konieczne może być również leczenie farmakologiczne (w leczeniu objawu Raynauda stosuje się długo działający dihydropirydynowy bloker kanału wapniowego). Oprócz farmakoterapii zaleca się stosowanie maści z nitrogliceryną [1, 2, 3].
Przypisy
[1] Puszczewicz M. Objaw Raynauda-problem interdyscyplinarny." Forum Medycyny Rodzinnej. 2008, 2(2).
[2] Bazela-Zadura, Anna, and Marianna Mazurek-Ciuba. "Objaw Raynauda—nie zawsze choroba reumatologiczna." Varia Medica 3.2 (2019): 143-147.
[3] https://www.mp.pl/pacjent/objawy/154080,objaw-raynauda