Zaburzenia lękowe to rodzaj zaburzeń psychicznych, charakteryzujących się występowaniem nadmiernego i przewlekłego lęku oraz trudnościami w jego kontrolowaniu. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe często doświadczają silnego niepokoju, obaw i niepewności, które mogą wpływać na różne obszary ich życia, w tym także na relacje społeczne, pracę, edukację i ogólny dobrostan.
Nerwica serca (nazywana również astenią nerwowo-krążeniową lub zespołem Da Costy) to termin używany do opisania objawów fizycznych i emocjonalnych, które przypominają problemy sercowe, ale nie wynikają bezpośrednio ze schorzeń kardiologicznych. Jest to rodzaj zaburzenia lękowego, w którym osoba doświadcza silnego niepokoju związanego z funkcjonowaniem serca. Sprawdź, jakie są objawy i przyczyny występowania zespołu Da Costy oraz jak leczyć nerwicę serca.
Nerwica serca - czym jest?
Uczucie kołatania serca, duszności i ucisk w klatce piersiowej nie zawsze muszą oznaczać schorzenie kardiologiczne. Zdarza się, że powyższe symptomy, połączone z panicznym lękiem o własne zdrowie i życie mają wyłącznie podłoże psychiczne. Mówi się wówczas o nerwicy serca, która należy do grupy zaburzeń lękowych. Często jest ona skutkiem nadmiernego stresu, trudnych doświadczeń, czy traumatycznych przeżyć.
Mimo iż większość objawów nerwicy serca wskazuje na dolegliwości sercowe (ze strony układu krążenia), to źródłem ich występowania są dysfunkcje w działaniu układu nerwowego. Im wyższy poziom lęku przed zawałem mięśnia sercowego i śmiercią, tym większe natężenie odczuwalnych symptomów.
W ten sposób zaczyna działać mechanizm błędnego koła - gdy chory odczuwa bardzo silny lęk, objawy nerwicy serca mogą przypominać dokładnie te same dolegliwości, które towarzyszą zawałowi.
Jakie są różnice między nerwicą serca a schorzeniem kardiologicznym?
Zanim lekarz zdiagnozuje nerwicę serca u pacjenta, przeprowadza szereg badań kardiologicznych, takich jak EKG (elektrokardiogram), Holter EKG (całodobowe monitorowanie pracy serca), czy echokardiografia (echo serca). Jeśli okaże się, że praca układu sercowo-naczyniowego nie jest zaburzona na żadnym poziomie, specjalista może wykluczyć schorzenia kardiologiczne i wstrzymać rozpoczęte leczenie.
Nerwica serca nie wymaga bowiem terapii farmakologicznej ukierunkowanej na usprawnienie lub poprawę pracy mięśnia sercowego. To rodzaj zaburzenia lękowego, dlatego pacjenci cierpiący na zespół Da Costy powinni jak najszybciej znaleźć się pod opieką psychiatry oraz psychoterapeuty.
Jedną z różnic między nerwicą serca, a schorzeniem kardiologicznym jest to, że odczuwalne objawy zawału serca nie mijają u pacjenta po przyjęciu azotanów (nitrogliceryny), a dopiero po podaniu środków uspokajających.
Również ból odczuwany przez chorego jest nieco inny w obu przypadkach - przy zawale ma on charakter promieniujący, uciskający, natomiast osoby z nerwicą serca określają go jako "kłucie" o zmiennym natężeniu.
Przyczyny nerwicy serca
Dlaczego u niektórych pacjentów dochodzi do rozwoju nerwicy serca? Pojawienie się zaburzeń lękowych jest niezwykle złożonym procesem, na który składają się zarówno czynniki biologiczne (genetyka, zmiany w mózgu, zaburzenia neurotransmisji), jak i psychospołeczne. Do tej grupy należą: przewlekły stres, zmiany życiowe, niosące pewne trudności, czy traumatyczne przeżycia (np. przemoc lub uzależnienia w najbliższej rodzinie, molestowanie seksualne, śmierć bliskiej osoby).
Inne bezpośrednie przyczyny nerwicy serca to również:
- stawianie zbyt wysokich wymagań (zarówno w okresie dzieciństwa przez rodziców, jak i w dorosłym życiu, przez samego siebie),
- nadopiekuńczość ze strony otoczenia,
- trwanie w konflikcie (np. małżeńskim) przez dłuższy czas,
- podejmowanie ważnych decyzji niezgodnie ze swoimi przekonaniami i wbrew swojej woli.
Specjaliści, zajmujący się badaniami nad nerwicą serca zauważyli jeszcze kilka czynników, które przyczyniają się do rozwoju zaburzeń lękowych tego typu - to płeć, wiek, wykształcenie i status społeczny. Zespół Da Costy częściej diagnozowany jest u kobiet, osób między 24. a 44. rokiem życia, pacjentów samotnych, z niskim poziomem wykształcenia, o niższym statusie społecznym.
Objawy nerwicy serca
Objawy somatyczne nerwicy serca są bliźniaczo podobne do symptomów, zwiastujących choroby serca lub zawał mięśnia sercowego. Należą do nich:
- kłujący ból w klatce piersiowej (o niskiej lub średniej intensywności, zwykle poprzedzony stresem),
- kołatanie serca,
- przyspieszone bicie serca (tachykardia),
- wzrost ciśnienia tętniczego,
- uczucie duszności i płytki oddech,
- kaszel,
- suchość w jamie ustnej,
- osłabienie i zawroty głowy,
- dolegliwości ze strony układu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka,
- uczucie gorąca i nadmierne pocenie,
- zaczerwienienie skóry,
- drżenie kończyn,
- zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią i komunikacją,
- uczucie panicznego lęku przed śmiercią, który zwiększa intensywność somatycznych objawów nerwicy serca.
Warto pamiętać, że bez przeprowadzenia badań diagnostycznych, które wykluczą nieprawidłowości na tle kardiologicznym, nie można stwierdzić u pacjenta nerwicy serca. W przypadku wystąpienia powyższych objawów, należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną, ponieważ mogą zwiastować zawał serca, który bez odpowiedniej interwencji doprowadzi do śmierci chorego.
Leczenie nerwicy serca
Warto pamiętać, że nigdy nie należy bagatelizować objawów, które mogą wskazywać na zawał serca. Również u pacjentów z nerwicą serca może w pewnym momencie (np. wraz z wiekiem) dojść do wystąpienia realnych zaburzeń kardiologicznych. Wykluczyć może je tylko specjalista kardiolog - wówczas skieruje chorego na konsultację z psychiatrą lub psychologiem.
Po otrzymaniu diagnozy pacjent powinien rozpocząć psychoterapię - w wielu przypadkach dobre efekty przynosi terapia poznawczo-behawioralna. Zdarza się, że równolegle prowadzone jest leczenie farmakologiczne. Psychiatra może zalecić zażywanie leków uspokajających i antydepresyjnych, obniżających odczuwanie panicznego lęku.
Ważne jest także wprowadzenie zmian w codziennym funkcjonowaniu - unikanie stresu (w miarę możliwości), rezygnacja z używek, czas na odpoczynek, dbanie o zdrową dietę oraz higienę snu. Można również rozważyć aktywności łagodzące napięcie - ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne, czy medytację.
Czy nieleczona nerwica serca zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta?
Bez odpowiedniego leczenia, nerwica serca może bardzo negatywnie wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Chorzy izolują się, nie odczuwają radości z życia, są przygnębieni i rozdrażnieni. Nieleczona nerwica serca często bywa przyczyną bezsenności, rozwoju uzależnień oraz depresji. To z kolei może skutkować podejmowaniem prób samobójczych, dlatego pacjenci chorujący na nerwicę serca powinni być pod opieką lekarza psychiatry oraz psychoterapeuty.
Jak zapobiegać nerwicy serca?
Stres jest głównym czynnikiem wywołującym nerwicę serca. Długotrwałe narażenie na stres prowadzi do wzrostu poziomu kortyzolu i adrenaliny, co może powodować przyspieszenie rytmu serca, wzrost ciśnienia krwi i niepokój, a tym samym objawy nerwicy serca. Aby zapobiegać tym objawom, ważne jest nauczenie się efektywnego zarządzania stresem. Pomóc mogą metody takie jak:
- techniki oddechowe,
- medytacja,
- mindfulness (uważność),
- joga,
- przyjmowanie suplementów diety z adaptogenami,
- ćwiczenia aerobowe [1].
W profilaktyce nerwicy serca ważną rolę odgrywa również odpowiednio zbilansowana dieta, ponieważ produkty bogate w określone składniki mineralne i witaminy (m.in. magnez, witaminy z grupy B) i wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.
Oprócz włączenia produktów bogatych w te składniki do codziennej diety, ważne jest również unikanie nadmiernego spożycia kofeiny, alkoholu i cukru dodanego (znajduje się on m.in. w słodkich napojach, słodyczach) [2].
Aby zapobiec nerwicy serca należy pamiętać także o odpowiedniej ilości i jakości snu. Brak odpowiedniej ilości snu może prowadzić do wzrostu poziomu stresu, nasilenia objawów nerwicowych i zwiększonego ryzyka wystąpienia innych problemów zdrowotnych [3].
Kolejnym elementem zdrowego stylu życia, który pomaga zmniejszyć ryzyko nerwicy serca jest unikanie używek. Niewskazane jest picie nadmiernych ilości alkoholu, a także palenie papierosów. W przypadku nałogowego palenia bywa to dużym wyzwaniem, dlatego warto pomyśleć o lekach na rzucenie palenia, które pomagają zerwać z niezdrowym nałogiem.
Jeśli zmiany w stylu życia nie pomagają, należy pomyśleć o wsparciu psychologicznym. Terapia psychologiczna (szczególnie poznawczo-behawioralna), jest jednym z najskuteczniejszych sposobów radzenia sobie m.in. z lękiem i stresem. Pomaga zidentyfikować i zmienić negatywne wzorce myślenia, które przyczyniają się do lęku, a także nauczyć się radzenia sobie ze stresem i rozwiązywać problemy emocjonalne [4].
Uczucie duszności, ból w klatce piersiowej i kołatanie serca nie zawsze zwiastują chorobę kardiologiczną. W ten sposób daje o sobie znać także choroba z grupy zaburzeń lękowych - nerwica serca. Objawy somatyczne tego schorzenia o podłożu psychicznym, przypominają symptomy, zwiastujące zawał mięśnia sercowego, dlatego diagnozę zawsze musi poprzedzać szereg badań kardiologicznych. Dopiero po wykluczeniu chorób serca, pacjent może zostać skierowany na konsultację z psychiatrą lub psychologiem.
Przypisy
[1] Norton, P. J., et al. (2009). Psychological interventions for anxiety disorders: A meta-analysis. Cognitive Behaviour Therapy, 38(1), 4-21.
[2] Sadeghi, N., et al. (2019). Omega-3 fatty acids and their impact on anxiety disorders. Journal of Clinical Psychopharmacology, 39(5), 546-553.
[3] Wheaton, A. G., et al. (2016). Sleep duration and its association with mental health. Journal of Sleep Research, 25(1), 13-21.
[4] Hofmann, S. G., et al. (2012). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy for Anxiety Disorders. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 80(3), 516-526.
[5] E. Dobrzyńska, T. Pawłowski, A. Kiejna, Współwystępowanie objawów lękowych i depresyjnych z chorobą niedokrwienną serca. Co−morbidity of Anxiety, Depression and Coronary Artery Disease, "Advances in Clinical and Experimental Medicine" 2005, vol. 14, nr 5, s. 1071-1076.
[6] A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2017, "Wydawnictwo Medycyna Praktyczna" 2017, s. 13.
[7] A. Lenart-Migdalska, Nerwica serca – co to jest, jakie są objawy, jak postępować, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/306968,nerwica-serca-co-to-jest-jakie-sa-objawy-jak-postepowac (dostęp 16.06.2023 r.)
