Statystycznie menopauza występuje około 51 roku życia – jej charakterystyczną cechą jest spadek poziomu estrogenów w organizmie kobiety. Częstym określeniem, z którym możemy się spotkać jest okres przekwitania lub klimakterium1.
Na wstępie warto wspomnieć, czym właściwie jest menopauza – jest ona określana jako ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym przez rok czasu nie pojawia się kolejna miesiączka. Wyróżniamy także okresy okołomenopauzalne – należą do nich tak zwana premenopauza oraz perimenopauza, która jest okresem kilku lat przed menopauzą oraz czas do 12 miesięcy po klimakterium2.
Co wpływa na wystąpienie menopauzy?
Menopauza jest stanem prawidłowym, fizjologicznym. Jest nieunikniona i występuje u każdej kobiety, u której układ rozrodczy pracował prawidłowo w ciągu życia. Trudno zatem wymienić czynniki ryzyka menopauzy, można jednak określić wpływ niektórych z nich na czas jej wystąpienia. Wczesna pierwsza miesiączka, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy długotrwałe stosowanie środków antykoncepcyjnych ma wpływ na czas wystąpienia menopauzy.
Zmiany hormonalne w przebiegu menopauzy
Zmiany hormonalne w czasie menopauzy przebiegają stopniowo – występuje między innymi zmniejszenie stężenia estrogenów oraz wzrost poziomu FSH i LH (hormonu folikulotropowego oraz luteinizującego). Zaburzenie poziomu dotychczasowych stężeń hormonów przekłada się na zmiany ogólnoustrojowe oraz miejscowe – na przykład w obrębie pochwy.
Przykładem niedoboru miejscowego estrogenów jest zmniejszenie poziomu produkcji gruczołów pochwy oraz spadek przepływu krwi przez ten narząd3.
Objawy przekwitania - zmiany seksualności u kobiet w czasie menopauzy
Jednym z skutków menopauzy są zmiany seksualności. Kobiety często zgłaszają spadek jakości tej strefy życia – winna temu jest „burza hormonalna”. Zmiany w obrębie narządów płciowych również mogą negatywnie wpływać na seksualność kobiet w tym czasie – ściany pochwy staja się mniej nawilżone (sama pochwa często jest mniej elastyczna). Zmniejszeniu ulegają także wargi sromowe mniejsze. Oprócz zmian anatomicznych w okresie okołomenopauzalnym występują także wahania nastrojów, które również mogą mieć wpływ na życie seksualne kobiet w tym okresie. U niektórych kobiet mogą pojawić się także objawy dyspareunii.
Menopauza – objawy
Zmiany hormonalne charakterystyczne dla okresu menopauzy oddziałują na cały organizm kobiety. Wiele z nich w znaczący sposób utrudnia codzienne funkcjonowanie. Do symptomów przekwitania zaliczamy między innymi uderzenia gorąca, uczucie kołatania serca, zawroty głowy trudność w koncentracji, a u niektórych pacjentek występuje nawet depresja, czy problemy ze snem. Nierzadko występują zmiany nastrojów takie jak drażliwość czy nerwowość. Kobiety często zgłaszają także poty nocne4. Zmiany hormonalne oddziałują na cały organizm – nawet na skórę. Obniżenie poziomu estrogenów wpływa na zmniejszenie stężenia kolagenu nawet o 30% - między innymi z tego powodu w wieku ok. 50 lat następuje pogłębienie pojawienia się zmarszczek, czy utrata jędrności i elastyczności skóry.
Późne następstwa menopauzy
Zmniejszenie poziomu estrogenów nie pozostaje bez wpływu na odległe następstwa menopauzy. Spadek poziomu hormonów może mieć wpływ na zwiększone ryzyko miażdżycy (a zatem chorób układu sercowo – naczyniowego). Kobiety w okresie pomenopauzalnym narażone są również na zwiększone ryzyko złamań kości – na skutek występowania osteoporozy5.
Menopauza - objawy fizyczne
Osteoporoza to zaburzenie budowy mikroarchitektonicznej kości – zmniejszone stężenie estrogenów związane z okresem menopauzy wpływa na zmniejszenie masy kostnej kości. Sytuacja ta ma odzwierciedlenie w danych statystycznych – nawet co trzecia kobieta po menopauzie cierpi na osteoporozę6. Stan ten z kolei wiąże się z ryzykiem występowania złamań kości doprowadzając nieraz do unieruchomienia i znacznego obniżenia jakości życia.
Okres menopauzy - jak radzić sobie z nim radzić?
Hormonalna terapia zastępcza – w skrócie HTZ to jeden ze sposobów na walkę z dokuczliwymi objawami menopauzy. Istnieją dwa rodzaje terapii tego typu – terapia estrogenowo – progestagenowa (tak zwana dwuskładnikowa HTZ) oraz estrogenowa (jednoskładnikowa ETZ), która znajduje zastosowanie u kobiet, których wykonano histerektomię – usunięcie macicy.
Wprowadzenie terapii zastępczej ma znaczenie zarówno dla miejscowych objawów (uroginekologicznych) jak i ogólnoustrojowych. Możliwe jest stosowanie preparatów HTZ w różnej formie – na przykład przezskórnej, doustnej, domięśniowej, a nawet miejscowej! Dodatkową korzyścią wynikającą z stosowania terapii estrogenowo – progestagenowej jest zmniejszenie ryzyka występowania niektórych chorób nowotworowych – na przykład raka macicy czy nowotworu jelita grubego.
Dobór terapii zawsze jest indywidualny i uwzględnia spektrum objawów towarzyszących niedoborowi estrogenów, obecny stan zdrowia, czy przebyte wcześniej choroby.
Ryzyko związane z stosowaniem HTZ
Terapia zastępcza mająca na celu zniwelowanie objawów menopauzy poprzez suplementację poziomu hormonów płciowych wiąże się także z ryzykiem wystąpienia niektórych skutków ubocznych. Należą do nich między innymi zwiększone ryzyko niektórych zdarzeń do których zaliczamy powikłania zakrzepowo – zatorowe, które mogą mieć wpływ na występowanie nawet udaru mózgu. HTZ może wpływać także zwiększenie ryzyka występowania zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Menopauza chociaż jest fizjologicznym stanem w życiu kobiety, może znacząco wpływać na codzienną aktywność oraz jakość życia. Obecnie stosowane terapie w znaczący sposób mogą zniwelować dokuczliwe objawy wynikające z zmiany poziomu hormonów w organizmie kobiety.
1„Położnictwo i Ginekologia, Grzegorz Bręborowicz PZWL Tom 2, str 131
2„Położnictwo i Ginekologia, Grzegorz Bręborowicz PZWL Tom 2, str 131
3Menopauza a zaburzenia seksualne kobiet Menopause and women’s sexual disorders Szymon Bakalczuk, Grzegorz Bakalczuk, Grzegorz Jakiel Klinika Rozrodczości i Andrologii Akademii Medycznej im. F. Skubiszewskiego w Lublinie
4„Położnictwo i Ginekologia, Grzegorz Bręborowicz PZWL Tom 2, str 132
5Rola hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) u kobiet w okresie pomenopauzalnym Krystyna Suchecka-Rachoń1, Dominik Rachoń2,3 1Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku 2Zakład Immunologii Akademii Medycznej w Gdańsku Zakład Endokrynologii Klinicznej i Doświadczalnej, Uniwersytet w Getyndze
6„Położnictwo i Ginekologia, Grzegorz Bręborowicz PZWL Tom 2, str. 134