Kwasica ketonowa to stan metaboliczny spowodowany niekontrolowaną produkcją ciał ketonowych, które powodują kwasicę metaboliczną. Podczas gdy ketoza odnosi się do wzrostu ketonów we krwi, kwasica ketonowa jest specyficznym stanem patologicznym, który powoduje zmiany pH krwi i wymaga interwencji medycznej. Najczęstszą przyczyną kwasicy ketonowej jest cukrzycowa kwasica ketonowa (DKA), ale może być również spowodowana przez alkohol, leki, toksyny i rzadko przez głód.
Objawy kwasicy ketonowej
Objawy kwasicy ketonowej są różne w zależności od przyczyny. Najczęstsze z nich to nudności, wymioty, ból brzucha i osłabienie. Oddech może również przypominać w zapachu aceton, ponieważ jest to lotny keton. Szybkie głębokie oddychanie lub oddech Kussmaula mogą być obecne, aby zrekompensować kwasicę metaboliczną.
Objawy DKA mogą pojawić się szybko i mogą obejmować:
- częste oddawanie moczu
- ekstremalne pragnienie
- wysoki poziom cukru we krwi
- wysoki poziom ketonów w moczu
- nudności lub wymioty
- ból brzucha
- dezorientację
- owocowo pachnący oddech
- zarumienioną twarz
- zmęczenie
- szybkie oddychanie
- suchość w ustach i skórze.
Kwasica ketonowa jest spowodowana niekontrolowaną produkcją ciał ketonowych. Zwykle produkcja ketonów jest dokładnie kontrolowana przez kilka hormonów, przede wszystkim insulinę. Jeśli mechanizmy kontrolujące produkcję ketonów zawiodą, poziomy ketonów mogą dramatycznie wzrosnąć i spowodować niebezpieczne zmiany w fizjologii, takie jak kwasica metaboliczna.
Kwasica ketonowa – przyczyny
Najczęstszą przyczyną kwasicy ketonowej jest niedobór insuliny w cukrzycy typu 1 lub w późnej fazie cukrzycy typu 2. Nazywa się to cukrzycową kwasicą ketonową i charakteryzuje się hiperglikemią, odwodnieniem oraz kwasicą metaboliczną. Mogą również występować inne zaburzenia elektrolitowe, takie jak hiperkaliemia i hiponatremia. Brak insuliny w krwiobiegu umożliwia nieuregulowane uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, co zwiększa utlenianie kwasów tłuszczowych do acetylo-CoA, z których część jest kierowana do ketogenezy. To podnosi poziom ketonów znacznie powyżej tego, co widać w normalnej fizjologii.
Alkoholowa kwasica ketonowa jest spowodowana złożoną fizjologią, która jest zwykle wynikiem długotrwałego i intensywnego spożywania alkoholu w połączeniu ze złym odżywianiem. Przewlekłe spożywanie alkoholu może powodować wyczerpanie zapasów glikogenu w wątrobie, a metabolizm etanolu dodatkowo zaburza glukoneogenezę. Może to zmniejszyć dostępność glukozy i prowadzić do hipoglikemii oraz zwiększonej zależności od metabolizmu kwasów tłuszczowych i ketonów. Dodatkowy stresor, taki jak wymioty lub odwodnienie, może powodować wzrost hormonów kontrregulacyjnych, takich jak glukagon, kortyzol i hormon wzrostu, co może dodatkowo zwiększyć uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych i produkcję ketonów. Metabolizm etanolu może również zwiększać poziom kwasu mlekowego we krwi, co może również przyczyniać się do kwasicy metabolicznej.
Jak leczy się cukrzycową kwasicę ketonową?
Leczenie kwasicy ketonowej zwykle obejmuje kombinację podejść terapeutycznych w celu normalizacji poziomu cukru we krwi i insuliny i zależy od przyczyny kwasicy ketonowej. Cukrzycową kwasicę ketonową leczy się za pomocą wlewu insuliny, płynów infuzyjnych, uzupełnienia elektrolitów i leczenia wspomagającego.
Ilość uzupełnianego płynu zależy od szacowanego stopnia odwodnienia. Jeśli odwodnienie jest tak poważne, że może wywołać wstrząs (poważne obniżenie ciśnienia krwi przy niewystarczającym dopływie krwi do narządów) lub obniżony poziom świadomości, szybki wlew soli fizjologicznej (1 litr dla dorosłych, 10 ml/kg w powtarzanych dawkach dla dzieci) jest zalecane w celu przywrócenia krążącej objętości. Wolniejsze nawadnianie na podstawie obliczonego niedoboru wody i sodu może być możliwe, jeśli odwodnienie jest umiarkowane i ponownie zalecanym płynem jest sól fizjologiczna. Bardzo łagodną kwasicę ketonową bez towarzyszących wymiotów i łagodnego odwodnienia można leczyć nawadnianiem doustnym i insuliną podskórną, a nie dożylną, pod obserwacją objawów pogorszenia.
Alkoholową kwasicę ketonową leczy się dożylną dekstrozą i leczeniem podtrzymującym – zwykle nie wymaga insuliny. Głodową kwasicę ketonową można rozwiązać za pomocą dożylnej dekstrozy, zwracając uwagę na zmiany elektrolitowe, które mogą wystąpić w przypadku zespołu ponownego odżywienia.