Kleszczowe zapalenie mózgu (TBE) to wirusowa choroba zakaźna obejmująca ośrodkowy układ nerwowy. Choroba najczęściej objawia się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub zapaleniem mózgu. Występuje również zapalenie rdzenia kręgowego i porażenie kręgosłupa. W około jednej trzeciej przypadków następstwa, głównie dysfunkcja poznawcza, utrzymują się przez rok lub dłużej.
Kleszczowe zapalenie mózgu – przyczyny
Wiadomo, że wirus kleszczowego zapalenia mózgu infekuje szereg żywicieli, w tym przeżuwacze, ptaki, gryzonie, mięsożerne, konie i ludzi. Choroba może również przenosić się ze zwierząt na ludzi, przy czym przeżuwacze i psy są głównym źródłem infekcji u ludzi.
Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy
Większość infekcji pozostaje bezobjawowa. W przypadku choroby klinicznej okres inkubacji kleszczowego zapalenia mózgu trwa 2–28 dni (najczęściej 7–14 dni), po którym następuje 1–8 dni ogólnych objawów przeziębienia, takich jak zmęczenie, ból głowy i ogólne złe samopoczucie w połączeniu z gorączką ≥ 38°C.
Po bezobjawowej przerwie trwającej 1–20 dni do 15% pacjentów doświadcza drugiej fazy choroby charakteryzującej się gorączką często przekraczającą 40°C i objawami zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, takimi jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (np. gorączka, ból głowy i sztywność szyi), zapalenie mózgu (np. senność, splątanie i zaburzenia czucia), zapalenie rdzenia kręgowego lub zapalenie korzeni nerwowych.
Zapalenie mózgu rozwijające się w tej drugiej fazie może skutkować paraliżem, trwałymi następstwami lub śmiercią. Około 1% pacjentów z patologiami neurologicznymi może umrzeć; wyższe wskaźniki śmiertelności odnotowano w Rosji, co może być związane z innym podtypem wirusa. Ciężkość choroby wzrasta wraz z wiekiem pacjenta, ale przypadki zgonów odnotowano we wszystkich grupach wiekowych.
Diagnostyka
Wykrywanie badań swoistych przeciwciał IgM i IgG w surowicy pacjentów w połączeniu z typowymi objawami klinicznymi jest podstawową metodą diagnozy. W bardziej skomplikowanych sytuacjach, m.in. po szczepieniu, konieczne może być badanie na obecność przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym. Stwierdzono, że punkcję lędźwiową należy zawsze wykonywać w diagnostyce kleszczowego zapalenia mózgu, a do kryteriów diagnostycznych należy dodać pleocytozę w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Metoda PCR (Polymerase Chain Reaction) jest rzadko stosowana, ponieważ RNA wirusa TBE najczęściej nie jest obecne w surowicy pacjenta lub płynie mózgowo-rdzeniowym w momencie wystąpienia objawów neurologicznych.
Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu
Ludzie mogą chronić się przed kleszczami, nosząc odpowiednią odzież, w tym długie spodnie i zamknięte obuwie, podczas wędrówek lub biwakowania w krajach lub obszarach zagrożonych. Całe ciało należy codziennie sprawdzać, a przyczepione kleszcze usuwać jak najszybciej. Na tych obszarach należy również unikać spożywania niepasteryzowanych produktów mlecznych.
Szczepienia zapewniają najskuteczniejszą ochronę. Obecnie istnieją 4 powszechnie stosowane szczepionki o gwarantowanej jakości: FSME-Immun i Encepur, produkowane odpowiednio w Austrii i Niemczech i oparte na europejskich szczepach wirusa; oraz TBE-Moscow i EnceVir, produkowane w Federacji Rosyjskiej i oparte na szczepach wschodnich. Te 4 szczepionki są uważane za bezpieczne i skuteczne.
Na obszarach, na których choroba ma charakter endemiczny, WHO zaleca oferowanie szczepień wszystkim grupom wiekowym, w tym dzieciom.
Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu
Nie ma swoistego leczenia przeciwwirusowego na kleszczowe zapalenie mózgu. Objawowe uszkodzenie mózgu wymaga hospitalizacji i opieki podtrzymującej w oparciu na nasileniu zespołu. Leki przeciwzapalne, takie jak kortykosteroidy, można rozważyć w określonych okolicznościach w celu złagodzenia objawów. Może być konieczna intubacja tchawicy i wspomaganie oddychania.