Czym jest hiponatremia? Jakie są przyczyny hiponatremii?
Hiponatremia — definiowana jako spadek stężenia sodu w surowicy poniżej 135 mEq/l — jest powszechnym i ważnym zaburzeniem równowagi elektrolitowej, które można zaobserwować najczęściej jako powikłanie innych chorób (np. niewydolności serca , niewydolności wątroby, niewydolności nerek, zapalenia płuc). Prawidłowe stężenie sodu w surowicy wynosi 135–145 mEq/l. Wspólne europejskie wytyczne klasyfikują hiponatremię u dorosłych według stężenia sodu w surowicy w następujący sposób:
- Łagodne: 130–134 mmol/L
- Umiarkowane: 125–129 mmol/L
- Głębokie: < 125 mmol/L
Hiponatremia jest również klasyfikowana w następujący sposób:
- Hiponatremia hipowolemiczna: zmniejszenie całkowitej zawartości wody w organizmie przy większym spadku całkowitego stężenia sodu w organizmie
- Hiponatremia euwolemiczna: prawidłowy poziom sodu w organizmie ze wzrostem całkowitej zawartości wody w organizmie
- Hiponatremia hiperwolemiczna: wzrost całkowitego stężenia sodu w organizmie z większym wzrostem całkowitej wody w organizmie
Hiponatremię można dalej podzielić na podklasy zgodnie z osmolalnością w następujący sposób:
- Hiponatremia hipotoniczna
- Hiponatremia izotoniczna
- Hiponatremia hipertoniczna
Korekta hiponatremii różni się w zależności od jej przyczyny, nasilenia i czasu trwania. U pacjentów, u których trwa ona dłużej niż 48 godzin, leczenie należy dostosować w celu uniknięcia zespołu demielinizacji osmotycznej, który może być wynikiem zbyt szybkiej podaży sodu.
Objawy hiponatremii
Objawy wahają się od nudności i złego samopoczucia z łagodnym zmniejszeniem stężenia sodu w surowicy, do letargu, obniżonego poziomu świadomości, bólu głowy i (jeśli ciężkie) drgawek i śpiączki. Jawne objawy neurologiczne są najczęściej spowodowane bardzo niskim poziomem sodu w surowicy (zwykle < 115 mEq/l), co powoduje śródmózgowe przesunięcia płynu osmotycznego i obrzęk mózgu.
Wiele chorób, takich jak przewlekła niewydolność serca, niewydolność wątroby, niewydolność nerek lub zapalenie płuc, może być związanych z hiponatremią. Pacjenci ci często zgłaszają się z powodu swojej pierwotnej choroby (np. duszność, żółtaczka, mocznica, kaszel).
Diagnostyka hiponatremii
Istnieją trzy podstawowe testy laboratoryjne w ocenie pacjentów z hiponatremią, które wraz z wywiadem i badaniem fizykalnym pomagają ustalić pierwotny mechanizm etiologiczny. Testy te są następujące:
- Osmolalność moczu
- Osmolalność surowicy
- Stężenie sodu w moczu
Osmolalność moczu pomaga odróżnić stany związane z zaburzeniami wydalania wody od pierwotnej polidypsji, w której wydalanie to powinno być prawidłowe (pod warunkiem nienaruszonej czynności nerek). W przypadku pierwotnej polidypsji, podobnie jak w przypadku niedożywienia (poważne zmniejszenie spożycia substancji stałych), osmolalność moczu jest maksymalnie rozcieńczona, zwykle poniżej 100 mOsm/kg. Osmolalność moczu większa niż 100 mOsm/kg wskazuje na upośledzoną zdolność nerek do rozcieńczania moczu. Zwykle jest to wtórne do podwyższonego poziomu wazopresyny (hormonu antydiuretycznego; ADH), odpowiedniego lub niewłaściwego.
Osmolalność surowicy umożliwia łatwe rozróżnienie między prawdziwą hiponatremią a pseudohiponatremią wtórną do hiperlipidemii, hiperproteinemii lub hiponatremii hipertonicznej. Źródła hiponatremii hipertonicznej obejmują podwyższenie następujących wartości:
- Glukoza
- Mannitol
- Glicyna (po zabiegach urologicznych lub ginekologicznych)
- Sacharoza
- Maltoza (zawarta w preparatach IgG)
Leczenie hiponatremii
Podstawowe terapie stosowane w leczeniu pacjentów z hiponatremią polegają na stosowaniu dożylnych płynów zawierających sód (sól fizjologiczna lub hipertoniczna) i ograniczeniu płynów przyjmowanych doustnie. Rzadziej stosuje się diuretyki pętlowe (np. furosemid) lub demeklocyklinę. Nowa klasa leków, antagoniści receptora wazopresyny argininowej (AVP), jest już dostępna.