Czym jest gruźlica?
Gruźlica jest powszechną chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie – prątki gruźlicy, Mycobacterium tuberculosis. Prątki gruźlicy odkrył Robert Koch, a wyniki swoich badań opublikował 24 marca 1882 roku. Od jego nazwiska bakterie te zwykło się również nazywać prątkami Kocha.
Gruźlica dotyka najczęściej płuc, ale może atakować również układ limfatyczny, krwionośny, moczowo-płciowy oraz skórę. Częstym zakażeniem jest również zakażenie układu kostno-stawowego. Istotne jest, że wszystkie przypadki gruźlicy pozapłucnej stanowią jedynie ok. 9% wszystkich prz-padków gruźlicy.
Mimo zaawansowanych programów profilaktycznych, szczepień ochronnych (BCG) i stosowania nowoczesnych leków w terapii przeciwgruźliczej, choroba ta stanowi ogromny problem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Zgodnie ze statystykami Światowej Organizacji Zdrowia (2018) gruźlica plasuje się wśród pierwszej dziesiątki przyczyn zgonów na świecie, a w roku 2017 zgłoszonych zostało, wedle oficjalnych danych, 6,4 miliona nowych zachorowań.
Jak dochodzi do zakażenia?
Do zakażenia prątkami gruźlicy dochodzi najczęściej drogą kropelkową przez układ oddechowy, a źródłem zakażenia jest chory na płucną postać gruźlicy. Zwiększone ryzyko zachorowania na tę chorobę występuje wśród osób z obniżoną odpornością, podczas leczenia immunosupresyjnego, z cukrzycą czy chorujących na chłoniaki i AIDS. Dotyka osób o niskim statusie socjoekonomicznym, niedożywionych, uzależnionych od alkoholu czy narkotyków, w kryzysie bezdomności.
Gruźlica kości i stawów
Ta forma gruźlicy powstaje wskutek wtórnego zakażenia prątkami pochodzącymi z innych ognisk w obrębie organizmu pacjenta, najczęściej z płuc lub węzłów chłonnych śródpiersia. Umiejscawia się najczęściej w obrębie kręgosłupa oraz w końcach kości długich, ale także w strukturach nad-garstka i dłoni. Wstępnym objawem jest uporczywy ból, natomiast zwykle pierwsze objawy są nieswoiste i uogólnione. Może pojawić się spadek masy ciała, lekka gorączka czy utrata apetytu. Następnie dochodzą miejscowe dolegliwości, ból, tkliwość i obrzęk zajętej okolicy. Ponadto mogą wy-stępować objawy zależne od okolicy umiejscowienia choroby.
Gruźlica kręgosłupa, zwana również chorobą Potta, jest formą gruźlicy kości powodującą silny ból i sztywność kręgosłupa. Zajmuje ona trzony kręgów, stawy kręgosłupa oraz stawy sąsiadujące, tworząc tzw. garb gruźliczy. Wraz z progresją choroby dochodzi do zajęcia i zniszczenia krążków międzykręgowych i zajęcia kolejnych kręgów. Prowadzi to do złamań, ucisku na rdzeń kręgowy, a w cięższych przypadkach do paraliżu i niepełnosprawności. Ich zakres zależy od lokalizacji w obrębie kręgosłupa.
Prawie połowa chorych na gruźlicę kości nie rozwija objawów płucnych. Nie występuje więc kaszel czy odkrztuszanie wydzieliny, a jedynie objawy ze strony kości lub stawów, w związku z czym gruźlica kostno-stawowa często nie zostaje odpowiednio rozpoznana.
Gruźlica kości i stawów – diagnostyka
Zarówno ocena kliniczna objawów, jak i diagnostyka radiologiczna (prześwietlenie klatki piersiowej i struktur zajętych chorobą) nie może stanowić o rozpoznaniu gruźlicy, ponieważ nie zawsze da się odróżnić kliniczny i radiologiczny obraz gruźlicy od innych schorzeń. Wykonuje się próby tuberkulinowe, tzw. test Mantoux, czyli badanie polegające na wstrzyknięciu tuberkuliny i obserwację powstającego nacieku. Jego wielkość sugeruje prawdopodobieństwo zakażenia, ale zdarzają się próby fałszywie dodatnie lub ujemne. Podwyższone będą również markery stanu zapalnego, takie jak CRP czy OB. Najpewniejszym sposobem będzie badanie mikrobiologiczne potwierdzające obecność prątków.
Leczenie gruźlicy
Podstawową terapią przeciwgruźliczą jest długotrwała antybiotykoterapia składająca się z izoniazydu, rifampicyny, pirazynamidu i etambutolu w pierwszym rzucie, a następnie przyjmowanie izoniazydu i rifampicyny.
W niektórych przypadkach gruźlicy kostno-stawowej rozważyć należy leczenie operacyjne polega-jące na oczyszczeniu zajętych struktur i na ewentualnej operacji rekonstrukcyjnej.