Ciepłe wiosenno-letnie dni i słoneczna pogoda zachęcają do leśnych wędrówek. W czasie takiego spaceru, znalezienie krzaczka pełnego soczystych, dojrzałych jagód, czy poziomek, może sprawić wiele radości, szczególnie najmłodszym. Mimo iż owoce kuszą słodkim miąższem i stanowią smaczną przekąskę, nie należy jeść ich bezpośrednio z krzaka, bez wcześniejszego oczyszczenia. Mogą bowiem znajdować się na nich jaja tasiemca Echinococcus granulosus - pasożyta, wywołującego chorobę znaną jako bąblowica.
Bąblowica to schorzenie, które przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo. Najczęściej wykrywana jest przypadkiem, podczas wykonywania badań obrazowych w kierunku innych chorób lub profilaktycznie. Sprawdź, jak dochodzi do zakażenia bąblowcem, jakie symptomy mogą towarzyszyć rozwojowi tasiemca Echinococcus w organizmie i dowiedz się, jak można leczyć bąblowicę. Podpowiadamy także, jak postępować, aby ochronić siebie i dzieci przed zachorowaniem.
Czym jest bąblowica?
Bąblowica, nazywana inaczej echinokokozą, to pasożytnicza choroba odzwierzęca, wywoływana przez pierwsze stadium larwalne tasiemców z różnych gatunków Echinococcus (bąblowców). Człowiek zaraża się poprzez przypadkowe spożycie onkosfery tasiemca, jednak warto wiedzieć, że nie jest on podstawowym żywicielem tego rodzaju pasożytów. Co ciekawe, jaja tasiemca wyróżniają się wysoką wytrzymałością na niskie temperatury - potrafią przetrwać nawet przy -90 st. C.
Chorobę wywołują najczęściej dwa rodzaje tasiemców - Echinococcus granulosus przyczynia się do rozwoju bąblowicy jednokomorowej, natomiast Echinococcus multilocularis powoduje bąblowicę wielokomorową. Schorzenia te różnią się od siebie pod kilkoma względami:
- bąblowica jednokomorowa - tasiemiec z gatunku Echinococcus granulosus występuje na obszarach wiejskich i leśnych na całym świecie. Jego głównymi żywicielami są psy, które również zarażają się drogą pokarmową, spożywając mięso zakażonych zwierząt, głównie świń. Brak odpowiedniej higieny przy kontakcie z zakażonym zwierzęciem lub jego odchodami, powoduje przeniesienie jaj tasiemca do organizmu człowieka.
W przebiegu bąblowicy jednojamowej, larwy tasiemca umiejscawiają się w wątrobie lub płucach, a organizm, wykrywając zagrożenie, blokuje inwazję pasożytów, zamykając je w otoczkach, zbudowanych z tkanki łącznej i wypełnionych płynem. To prowadzi do wytworzenia jednokomorowych torbieli, które mogą rozwijać się w organizmie nawet przez wiele lat. Rosną one bardzo powoli, przez długi czas nie dając żadnych objawów. Warto jednak wiedzieć, że niektóre torbiele bąblowcowe osiągają średnicę do 30 cm, mocno uciskając narządy wewnętrzne.
- bąblowica wielojamowa - tasiemiec Echinococcus multilocularis żyje głównie na półkuli północnej, a jego ostatecznymi żywicielami są lisy (arktyczne oraz pospolite) i jenoty. Człowiek, jako żywiciel pośredni, zaraża się, spożywając przypadkowo jaja zawierające larwy tasiemców bąblowcowych, znajdujące się na owocach leśnych, zanieczyszczonych odchodami tych zwierząt.
Po wniknięciu do ludzkiego organizmu, pasożyt lokalizuje się w wątrobie, jednak układ odpornościowy nie wytwarza wokół niego otoczki i nie dochodzi do utworzenia torbieli. Pasożyty rozprzestrzeniają się, tworząc wypustki wzdłuż naczyń krwionośnych i mogą zająć płuca, kości, a nawet mózg. Cały proces przypomina nowotwór z przerzutami. Objawy w przebiegu tego rodzaju echinokokozy zależne są głównie od umiejscowienia oraz liczby torbieli z larwami bąblowca.
Jak często występuje bąblowica? W Polsce jest to rzadka choroba. Co roku odnotowuje się około 40 zachorowań (głównie wśród osób dorosłych). Częściej diagnozuje się bąblowicę jednojamową.
Przyczyny bąblowicy
Do zakażenia bąblowcem dochodzi zawsze w ten sam sposób - poprzez przypadkowe połknięcie jaj tasiemca, które psy, lisy lub jenoty (czasem również inne zwierzęta mięsożerne i domowe) wydalają wraz z kałem. Najczęściej jaja pasożyta osiadają na zanieczyszczonej żywności lub w wodzie, jednak warto wiedzieć, że mogą znajdować się także w okolicach odbytu lub na sierści psa. Wówczas, w wyniku zabawy ze zwierzęciem, również istnieje ryzyko przeniesienia ich go organizmu (największe zagrożenie jest w przypadku małych dzieci, które często biorą ręce do buzi). Z kolei zwierzęta najczęściej zakażają się poprzez spożycie mięsa innych zwierząt, będących żywicielami pośrednimi.
Jaja tasiemca, które zostaną połknięte, trafiają do jelita. W tym miejscu wykluwają się z nich pasożyty. Następnie przechodzą one przez błonę śluzową jelita i przedostają się do wątroby. Większość pasożytów zagnieżdża się właśnie w tym narządzie. Pozostałe 20-30% dostaje się do krwioobiegu i wraz z krwią przemieszcza się do różnych narządów wewnętrznych.
Inwazja pasożytów prowadzi do powstania torbieli (pojedynczych lub rzadziej mnogich). Najczęściej lokalizują się one w miejscach, takich jak:
- wątroba (60%),
- płuca (20%),
- śledziona,
- mózg,
- kości.
W przypadku bąblowicy wielojamowej miejscem docelowym dla pasożytów jest wątroba. Tworzą się w niej liczne pęcherzyki, które tworzą gąbczastą strukturę. U mniej więcej połowy chorych przypominają one guz umiejscowiony w jednym płacie wątroby.
U niektórych chorych na bąblowicę wielojamową dochodzi również do zajęcia innych narządów. Czasami obecność pasożytów stwierdza się w ośrodkowym układzie nerwowym, płucach, nerce czy trzustce. Choroba może też zająć przeponę lub śródpiersie.
Bąblowica jest dość rzadką chorobą, jednak nie należy jej lekceważyć, ponieważ szczególnie jej wielojamowa postać może być bardzo niebezpieczna dla zdrowia.
Objawy bąblowicy u człowieka
Człowiek nie jest ostatecznym żywicielem tasiemców Echinococcus, dlatego większość zachorowań przebiega bez charakterystycznych symptomów, nawet przez wiele lat. Objawy bąblowicy pojawiają się dopiero po kilku miesiącach, a nawet latach.
Zlokalizowane głównie w wątrobie torbiele rosną bardzo powoli i najczęściej wykrywane są "przy okazji" diagnostyki w kierunku innych schorzeń lub badań profilaktycznych. W niektórych przypadkach rosnące torbiele osiągają duże rozmiary i powodują ucisk na otaczające tkanki (szybko rosnące torbiele mogą powodować np. zastój żółci i żółtaczkę).
Zarażenie Echinococcus granulosus powoduje dolegliwości ze strony różnych narządów i układów.Objawy zależą głównie od rodzaju echinokokozy, umiejscowienia torbieli, inwazyjności larw, a także ich wielkości.
Przebieg choroby
Jeśli w danym przypadku bąblowicy, torbiele w wątrobie zaczną szybko zwiększać swoją średnicę, u chorego wystąpią objawy, takie jak: bóle brzucha, uczucie napięcia i rozpierania w jamie brzusznej, nudności oraz wrażenie wzdętego brzucha.
Jeżeli torbiele zaczną uciskać na drogi żółciowe lub zaatakują je, pojawi się żółtaczka mechaniczna. Pasożyty naciskające na naczynia w okolicach wątroby mogą wywoływać dolegliwości, towarzyszące nadciśnieniu wrotnemu. Z kolei cysty w płucach powodują bóle w klatce piersiowej, przewlekły kaszel, często z domieszką krwi, a torbiele w mózgu sieją spustoszenie w ośrodkowym układzie nerwowym, czego objawem są bóle głowy, nudności oraz wymioty. Warto wiedzieć, że jeśli torbiel zacznie rozwijać się w kościach, może nawet doprowadzić do złamania.
Bąblowica daje również objawy na skórze. Jednymi z najczęstszych są pęcherze i pęcherzyki, które czasami pękają i tworzą owrzodzenia. Ponadto powodują świąd skóry, dyskomfort i ból. Owrzodzenia mogą pojawić się również na błonach śluzowych narządów płciowych i w jamie ustnej.
Bardzo niebezpieczne jest pęknięcie torbieli - towarzyszyć może mu silny ból brzucha i wstrząs anafilaktyczny, stanowiący zagrożenie dla zdrowia oraz życia człowieka.
Jak objawia się wstrząs anafilaktyczny, który wymaga pilnej interwencji lekarskiej? Jego objawy występują bardzo szybko – w ciągu kilku minut, a nawet sekund. U większości chorych (około 80-90%) poprzedzają je zmiany skórne (tzw. pokrzywka). Następnie pojawiają się inne niepokojące objawy, takie jak m.in. zawroty głowy, kołatanie serca, uczucie silnego osłabienia, chrypka, nieżyt nosa czy kaszel [1], [2].
Leczenie bąblowicy
U większości chorych torbiele lokalizują się w obrębie wątroby oraz płuc. Objawy kliniczne są niestety na tyle nieswoiste, że ciężko powiązać je z bąblowicą. Podstawowym elementem diagnostyki jest USG jamy brzusznej i inne techniki obrazowania poparte dodatnimi wynikami testów serologicznych.
W przypadku bąblowicy jednojamowej wykonuje się tomografię komputerową lub ultrasonografię. Oprócz tego zleca się testy serologiczne. Powinny być one stosowane jeszcze przed metodami inwazyjnymi.
Z kolei bąblowica wielojamowa rozpoznawana jest na podstawie:
- wyników klinicznych,
- danych epidemiologicznych,
- technik obrazowych,
- histopatologii,
- wykrywania kwasów nukleinowych,
- serologii.
Jak przebiega leczenie bąblowicy? Chorym podaje się albendazol - lek przeciwpasożytniczy. Jednak może zajść również konieczność leczenia operacyjnego (wycięcia torbieli). Polega ono na całkowitym usunięciu torbieli. Przy czym zazwyczaj nie wykonuje się go przy torbielach małych, mnogich, ponieważ jest obarczony ryzykiem wstrząsu anafilaktycznego, rozsiania się larwy tasiemca (tzw. wtórna bąblowica), a także pęknięcia torbieli.
Powikłania bąblowicy
Odpowiednio leczona bąblowica jednokomorowa daje dobre rokowania (w rzadkich przypadkach zdarzają się nawroty choroby). Gorsze w przypadku bąblowicy jednojamowej zlokalizowanej w mózgu.
Z kolei rokowania w przypadku bąblowicy wielojamowej są niepewne. Jakiś czas temu większość pacjentów umierała w ciągu 10 lat od wprowadzenia leczenia farmakologicznego. Obecnie wygląda to nieco inaczej – rokowania są lepsze, ale chorzy wymagają stałej opieki lekarskiej.
Jakie powikłania może dawać nieleczona lub niewłaściwie leczona bąblowica? W przypadku bąblowicy wielojamowej larwy tasiemca umiejscawiają się głównie w narządach jamy brzusznej, a konkretnie w wątrobie. Skutkuje to m.in. bólami brzucha, uczuciem rozpierania i pełności w jamie brzusznej. Jeśli choroba nie zostanie w porę leczona, może doprowadzić również do powiększenia wątroby, ucisku na drogi żółciowe i naczynia krwionośne.
Do innych powikłań zakażenia Echinococcus granulosus należą:
- zakażenie ogólnoustrojowe (sepsa) – pęknięcie torbieli do jamy brzusznej (lub innych części ciała) może spowodować sepsę, która stanowi zagrożenie dla życia;
- zakażenia bakteryjne torbieli – torbiele bąblowcowe mogą pękać, co powoduje wyciekanie ich zawartości do jam ciała i sprzyja infekcjom bakteryjnym;
- reakcja alergiczna – może być ona spowodowana pęknięciem torbieli i wywołaniem silnej odpowiedzi układu immunologicznego przez antygeny pasożyta;
Wczesne rozpoznanie choroby i podjęcie odpowiedniego leczenia (farmakologicznego, operacyjnego lub kombinacji obu tych metod) zmniejsza ryzyko powikłań [3], [4].
Profilaktyka bąblowicy
Żeby zapobiec zakażeniu bąblowcem, należy:
- dokładnie myć ręce po spacerze lub zabawie na łące, w lesie, czy podwórku,
- dokładnie myć owoce i warzywa przed spożyciem,
- pamiętać o higienie po zabawie ze zwierzętami,
- regularnie odrobaczać zwierzęta domowe,
- zabezpieczyć posesję przed lisami,
- nie spożywać wody ze zbiorników dostępnych także dla zwierząt.
Szczególną ostrożność należy zachować podczas przebywania w miejscach, gdzie istnieje większe ryzyko zarażenia pasożytami (w Polsce są to przede wszystkim obszary wiejskie). Podczas przebywania w takich miejscach zaleca się unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami (szczególnie lisami, wilkami), zakładanie rękawic ochronnych podczas dotykania roślin leśnych, dokładne mycie rąk i unikanie picia wody z naturalnych źródeł (np. jezior, strumieni). Ponadto po powrocie do domu wskazane jest dokładne wyczyszczenie obuwia (zwłaszcza po wędrówkach po zarośniętych lub błotnistych obszarach) i pranie odzieży w celu usunięcia różnych zanieczyszczeń.
Bąblowica to choroba pasożytnicza, którą człowiek zaraża się w wyniku przypadkowego spożycia jaj tasiemca Echinococcus granulosus lub Echinococcus multilocularis. W Polsce nie odnotowuje się wiele przypadków zachorowań, jednak szczególnie w wakacje warto zachować ostrożność i nie spożywać nieumytych owoców, zwłaszcza leśnych. Bąblowicę trudno wykryć, a jej wielojamowa postać wyniszcza organizm człowieka, podobnie do nowotworu. W ciężkich przypadkach stanowi zagrożenie nie tylko dla zdrowia, ale i życia.
Przypisy
[1] Brunetti M, Kern R, Vuitton G. Cystic echinococcosis: An updated review. Parasitol Res. 2017;116(7):1811-1826.
[2] Al-Sheraji A, Al-Qurashi AM, John JO. Human echinococcosis: A review. J Infect Dis. 2020;221(10):1470-1481
[3] García-Carrillo FE, Martínez-González ES. Echinococcosis and its complications: Diagnosis, treatment, and prevention. Lancet Infect Dis. 2017;17(11):1151-1162.
[4] Budke ZA, Deplazes SL, Jenkins PR. Echinococcosis: Clinical features, diagnosis and treatment. Int J Parasitol. 2006;36(2):101-114.
[5] Główny Inspektorat Sanitarny, Bąblowica – letnie zagrożenie, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/bablowica-letnie-zagrozenie
[6] Bąblowica wątroby – groźna i ciężka do wykrycia choroba odzwierzęca, https://www.gov.pl/web/krus/bablowica-watroby--grozna-i-ciezka-do-wykrycia-choroba-odzwierzeca (dostęp: 11.06.2024 r.).
[7] J. Hołody-Zaręba, K. Zaręba, B. Kędra, Bąblowica – endemiczna choroba pasożytnicza, "Przegląd Gastroenterologiczny" 2012, t. 7, nr 1, s. 7–12.
[8] W. Magdzik, D. Naruszewicz-Lesiuk, A. Zieliński, Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka., "Alfa-Medica Press" 2007, s. 30-3.
