Zmęczenie bywa przypisywane różnym czynnikom: zmianom pogody, dużej ilości pracy lub nauki, niewyspaniu. Jednak, gdy utrzymuje się przez dłuższy czas, a dodatkowo towarzyszą mu inne objawy, nie powinno być lekceważone. Może świadczyć o astenii. Co kryje się pod tą nazwą?
Czym jest astenia?
Astenia to inaczej przewlekłe zmęczenie. Stan, któremu towarzyszą zarówno osłabienie, znużenie, brak motywacji, jak i objawy somatyczne.
Specyficznym rodzajem astenii jest zespół Da Costy (inaczej astenia nerwowo-krążeniowa). Zalicza się go do zaburzeń psychosomatycznych o podłożu psychogennym [1, 2].
Przyczyny astenii
Przyczyny astenii są bardzo różne. Od niedoborów pokarmowych przez nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków po choroby.
Przewlekłe zmęczenie określane jako astenia może towarzyszyć schorzeniom, takim jak:
niewydolność nerek,
niedoczynność tarczycy,
choroby neurologiczne,
choroby układu sercowo-naczyniowego,
schorzenia układu oddechowego,
choroby metaboliczne,
nowotwory (u osób chorych na nowotwór występuje zespół kacheksja-anoreksja-astenia, inaczej zespół wyniszczenia nowotworowego).
Jedną z przyczyn astenii jest również anoreksja (inaczej jadłowstręt psychiczny). Zaburzenie odżywiania, które charakteryzuje się celową utratą masy ciała [1, 2].
Objawy astenii
Astenia objawia się przewlekłym zmęczeniem. Chory nie ma siły wstać z łóżka i wykonywać codziennych czynności. Do tego obserwuje się u niego brak motywacji, a w niektórych przypadkach również zaburzenia koncentracji, obniżony nastrój i problemy z utrzymaniem uwagi.
Astenii towarzyszą również objawy somatyczne, takie jak:
bóle głowy,
nadmierna potliwość,
kołatanie serca,
niezamierzona utrata masy ciała,
spadek libido,
bezsenność,
osłabienie apetytu.
Nieco inne objawy mogą wystąpić w przebiegu astenii nerwowo-krążeniowej. Jest to zaburzenie psychosomatyczne, w którego przebiegu występują: zawroty głowy, uczucie duszności, niepokój, ból w klatce piersiowej czy hiperwentylacja.
Z kolei u chorych na nowotwór, którzy zmagają się z “zespołem wyniszczenia nowotworowego” pojawiają się objawy takie jak: obniżenie odporności, ogólne osłabienie i niezamierzona utrata masy ciała [1, 2].
Leczenie astenii
Przebieg leczenia zależy od przyczyny astenii. Jednak najpierw trzeba ją znaleźć, co nie zawsze jest łatwe (dużym wyzwaniem jest odróżnienie jej od zwykłego przemęczenia). Podstawą diagnostyki jest szczegółowy wywiad lekarski uzupełniony o badania (m.in. badania laboratoryjne krwi w kierunku zaburzeń hormonalnych).
Jeśli lekarz wykluczy chorobę, można podejrzewać, że u podłoża astenii leżą niedobory pokarmowe. W takim przypadku pomocne są badania laboratoryjne krwi, a także analiza dzienniczka żywieniowego przeprowadzona przez dietetyka.
W zależności od przyczyny, leczenie astenii obejmuje leczenie farmakologiczne, suplementację czy zmiany w diecie. Jednak w niektórych przypadkach może być to niewystarczające. Osoby odczuwające brak motywacji i sił czasami potrzebują pomocy psychoterapeuty. Psycholog pomaga im ustalić gdzie leży problem, ustalić priorytety i wyznaczyć nowe cele.
Ważną rolę w leczeniu astenii odgrywają również techniki relaksacyjne (joga, aromaterapia, technika głębokiego oddychania, trening autogenny Schultza). Pomagają one pozbyć się napięcia i ułatwiają zasypianie w przypadku problemów ze snem [1, 2].
Profilaktyka astenii
Przyczyny astenii są bardzo różne, dlatego ciężko mówić o jednolitych zasadach profilaktyki. Wiadomo, że u podłoża przewlekłego zmęczenia mogą leżeć niedobory pokarmowe. Aby ich uniknąć, zaleca się stosowanie urozmaiconej diety. Codzienny jadłospis powinien zawierać: warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, oleje roślinne, orzechy, a także zdrowe źródła białka (np. nasiona roślin strączkowych, fermentowane produkty mleczne, chude ryby i gatunki mięs, jajka).
Przy czym należy podkreślić, że nie wszystkie składniki odżywcze są dostarczane w odpowiednich ilościach wraz z dietą (nawet jeśli jest ona urozmaicona i zgodna z zasadami zdrowego żywienia). Przykładem jest witamina D, która powinna być suplementowana [3].
[1] https://europepmc.org/article/med/20529781
[2] Hinshaw, Daniel B., Jane M. Carnahan, and Dennis L. Johnson. "Depression, anxiety, and asthenia in advanced illness." Journal of the american college of surgeons 195.2 (2002): 271-277.