Choroby zwyrodnieniowe stawów, takie jak artretyzm czy zapalenie stawów, stają się coraz powszechniejsze w społeczeństwie. Często bagatelizowane na początku, mogą prowadzić do poważnych ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Zgłębianie wiedzy na temat tych schorzeń może pomóc w radzeniu sobie z nimi oraz w podejmowaniu skutecznych działań profilaktycznych.
Chondromalacja to postępujący proces niszczenia chrząstki stawowej rzepki, który może powodować znaczny dyskomfort i ograniczenia w wykonywaniu codziennych czynności. Sprawdź, czym się objawia to schorzenie, jakie dolegliwości w obrębie stawu kolanowego powoduje i jakie metody stosuje się w leczeniu chondromalacji rzepki.
Czym jest chondromalacja rzepki?
Rzepka to największa trzeszczka (skostniała część ścięgna) w ludzkim organizmie. Znajduje się w przedniej części kolana – stabilizuje ją ścięgno mięśnia czworogłowego uda oraz więzadło rzepki, co umożliwia jej poruszanie się w określonym zakresie. Jej zadaniem jest ochrona stawu kolanowego przed kontuzjami i urazami.
Podobnie jak pozostałe stawy, również ten w kolanie posiada wyściółkę z chrząstki stawowej, zabezpieczającej przestrzeń pomiędzy kośćmi. Za sprawą chrząstki, mogą one bez przeszkód poruszać się na danej płaszczyźnie. Jeśli chrząstka stawowa zacznie ulegać degradacji (rozmiękaniu i pluszowaceniu), pojawią się dolegliwości bólowe, a chodzenie stanie się utrudnione. Taki stan nazywany jest chondromalacją rzepki.
Degradacja chrząstki w stawie kolanowym to proces, który składa się z kilku etapów. Ocenia się je przy pomocy skali Outerbridge'a, wyróżniającej cztery stopnie uszkodzeń (0 oznacza brak zmian):
- Pluszowacenie i zmiękczenie (obrzęk).
- Drobne pęknięcia i fragmentacja niepełnej grubości (szczeliny są nie większe niż 1,25 mm).
- Pęknięcia głębsze (szczeliny większe niż 1,25 mm) bez odsłonięcia kości podchrzęstnej.
- Głębokie ubytki chrząstki, które odsłaniają kość podchrzęstną.
Dolegliwości towarzyszące procesowi degeneracji chrząstki stawowej przybierają na sile w miarę jego postępowania. Im większa część rzepki zostanie uszkodzona, tym większe ryzyko jej pęknięć i rozwarstwienia. Jeśli jej fragmenty pojawią się wewnątrz stawu, dojdzie do nadmiernej produkcji płynu – pojawi się obrzęk kolana, a rysy stawu staną się słabo widoczne [1].
Chondromalacja rzepki – objawy
Kiedy elementy zniszczonej chrząstki zaczną podrażniać struktury wewnątrz stawu, pojawi się tzw. woda w kolanie, czyli wspomniany obrzęk. To jednak niejedyny objawy, wskazujący na chondromalację rzepki. Wśród dolegliwości towarzyszących schorzeniu, wyróżnia się:
- ból z przodu stawu kolanowego, który nasila się przy kucaniu, klękaniu, wchodzeniu lub schodzeniu ze schodów (jest to najbardziej charakterystyczny objaw chondromalacji rzepki),
- ból pojawiający się po długotrwałym siedzeniu,
- sztywny staw kolanowy,
- strzykanie i "przeskoki" w stawie kolanowym,
- zaczerwienienie i podniesienie temperatury ciała w obrębie kolana,
- ograniczenie zakresu ruchu,
- osłabienie siły pobliskich mięśni,
- obrzęk kolana (tzw. woda w kolanie) spowodowany drażnieniem struktur wewnątrz stawu przez fragmenty zdegradowanej chrząstki stawowej.
Jeśli zauważysz u siebie tego typu objawy, warto udać się do lekarza ortopedy, aby poszukać ich przyczyny. Chondromalacja rzepki to proces, który będzie postępował, dlatego ważne jest podjęcie odpowiednich działań leczniczych na jak najwcześniejszym etapie.
Najczęstsze przyczyny chondromalacji rzepki
Dlaczego chrząstka stawowa w kolanie ulega degradacji? Chondromalacja rzepki może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych zalicza się:
- przebyte urazy stawu kolanowego,
- regularne przeciążanie stawu kolanowego (podczas treningów lub pracy fizycznej),
- urazy rzepki – złamanie, zwichnięcie, pęknięcie,
- choroba zwyrodnieniowa stawów,
- nieprawidłowości anatomiczne (koślawość kolan),
- systematyczne uprawianie niektórych sportów – jazda na rowerze, na nartach, biegi, gra w piłkę nożną (wynika to ze zbyt dużego obciążenia stawu kolanowego, a także wykonywania powtarzalnych ruchów)
- nadwagę i otyłość(w tym przypadku problemem jest zbyt duże obciążenie stawu kolanowego i gorsze odżywienie chrząstki).
Warto wiedzieć, że chondromalacja rzepki nie zawsze bywa spowodowana nadmierną aktywnością fizyczną. Do zmian w budowie chrząstki może przyczynić się również brak ruchu. Kiedy staw jest zbyt rzadko "używany", chrząstka nie otrzymuje odpowiedniej ilości składników odżywczych, co sprzyja jej degradacji. U pacjentów prowadzących siedzący tryb życia zauważono znacznie wolniejszy przebieg procesu regeneracji chrząstki.
Co ciekawe, tendencja do chondromalacji rzepki jest znacznie wyższa u kobiet niż u mężczyzn. Wynika to ze zmian w anatomii pań i panów – kobiety mają szerszą miednicę, a co za tym idzie – kąt, pod którym łączą się kości stawu kolanowego jest większy. To przyczynia się do nieprawidłowego położenia rzepki, tzw. skręcania na bok względem kości udowej [1, 2].
Leczenie chondromalacji rzepki
Uczucie sztywności stawu kolanowego, ból, ograniczenie zakresu ruchu i obrzęk stawu kolanowego to objawy, które mogą utrudniać wykonywanie codziennych czynności i wpływać na jakość życia. Jak sobie z nimi radzić? Po pierwsze należy skonsultować się z lekarzem, który ustali czy nieprzyjemne dolegliwości są spowodowane chondromalacją rzepki. Jeśli okaże się, że tak zaproponuje leczenie, którego przebieg zależy m.in. od stadium zaawansowania choroby.
Diagnostyka
Jak przebiega diagnostyka? W pierwszej kolejności należy zgłosić się do poradni ortopedycznej, gdzie specjalista przeprowadzi z pacjentem wywiad medyczny, aby pozyskać informacje o przebytych urazach, kontuzjach, interwencjach chirurgicznych oraz objawach. Lekarz zapyta o styl życia, poziom aktywności fizycznej oraz rodzaj uprawianego sportu, czy pracy zawodowej.
Następnie porówna budowę obydwu stawów kolanowych i wykona badanie palpacyjne, żeby wykryć ewentualny obrzęk (obecność płynu w stawie), deformację lub tkliwość. Kolejnym etapem jest diagnostyka obrazowa – ortopeda kieruje pacjenta na badanie RTG, które pozwoli wychwycić inne ewentualne nieprawidłowości w budowie kolana. Warto pamiętać, że w przypadku chondromalacji rzepki, badanie USG jest nieskuteczne. Żeby potwierdzić diagnozę, lekarz może zlecić również tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny stawu kolanowego.
Leczenie
Jeśli ortopeda zdiagnozuje u pacjenta chondromalację rzepki, tworzy indywidualny plan leczenia. Podstawą procesu jest ograniczenie ruchów, które prowadzą do nasilenia dolegliwości bólowych. Należy przyjmować leki przeciwzapalne i stosować zimne okłady na okolicę rzepki. Nie powinno się kucać, klękać, biegać, czy przemieszczać się po schodach. Lekarz może zaproponować również dostawowe iniekcje z osocza lub kwasu hialuronowego.
Jeżeli leczenie zachowawcze nie przyniesie oczekiwanych efektów, a ból ogranicza normalne funkcjonowanie ortopeda kieruje chorego na zabieg artroskopii stawu kolanowego. Jest on mało inwazyjny. Polega na usunięciu uszkodzonych elementów chrząstki, a jeśli zachodzi taka potrzeba również na poprawieniu ułożenia elementów stawu, co pozwala ochronić chrząstkę przed nadmiernym zużywaniem.
Rehabilitacja
Leczenie zachowawcze polega nie tylko na przyjmowaniu leków przeciwbólowych, które łagodzą dolegliwości bólowe. Ważną częścią procesu leczenia jest rehabilitacja oraz kinesiotaping, zarówno u pacjentów przed, jak i po zabiegu artroskopii.
W bardziej zaawansowanym stadium choroby zaleca się systematyczne wykonywanie ćwiczeń (dobranych przez fizjoterapeutę), które mają na celu wzmocnienie mięśnia czworogłowego uda i mięśni pośladkowych. Wskazane są również ćwiczenia rozciągające mięsień czworogłowy uda i pasmo biodrowo-piszczelowe [3].
Profilaktyka chondromalacji rzepki
Wśród najczęstszych przyczyn chondromalacji rzepki wymienia się urazy i regularne przeciążanie stawu kolanowego. Aby uniknąć tych czynników ryzyka warto zadbać o odpowiednie przygotowanie do treningu, unikać sportów ekstremalnych, a także dostosować plan treningowy do indywidualnych możliwości.
Jednym z czynników ryzyka jest również nadwaga lub otyłość. Nadmierna masa ciała to obciążenie dla stawów, dlatego warto dbać o prawidłową masę ciała. W tym celu zaleca się stosowanie diety o kaloryczności dobranej do indywidualnych potrzeb. Jeśli zachodzi taka potrzeba powinna uwzględniać odpowiedni deficyt kaloryczny, który pozwala na redukcję 0,5-1 kg tygodniowo. Oprócz diety ważna jest regularna aktywność fizyczna. Osobom dorosłym zaleca się minimum 150 minut ćwiczeń o umiarkowanej intensywności tygodniowo.
Żeby zapobiec uszkodzeniom chrząstki, należy także odpowiednio dobierać obuwie. Istnieje także możliwość wykonania wkładek ortopedycznych na indywidualne zamówienie (po wcześniejszym badaniu komputerowym).
Przypisy
[1] P. Z. Hrycaj, J. K. Łącki, Od zwyrodnienia do zapalenia – współczesne poglądy na patogenezę choroby zwyrodnieniowej stawów, "Borgis – Nowa Medycyna" 2002, nr 2.
[2] M. Resorlu, D. Doner, O. Karatag i in., The relationship between chondromalacia patella, medial meniscal tear and medial periarticular bursitis in patients with osteoarthritis, „Radiology and Oncology” 2017, nr 51, s. 401-406.
[3] Chondromalacja rzepki: jak leczyć, aby skutecznie wyleczyć? https://fizjo4life.pl/chondromalacja-rzepki#Czy-Mo%C5%BCna-Wyleczy%C4%87-Chondromalacj%C4%99 (dostęp: 12.06.2024)
