Szczepionka na grypę – czy jest pomocna? Co powinieneś wiedzieć o szczepieniu przeciw grypie
Grypa jest bardzo zaraźliwa i co sezon wywołuje epidemie dotykające znaczną część społeczeństwa. Pomimo tego, że u zdrowych osób rzadko dochodzi do poważnych powikłań, to przebieg choroby u osób znajdujących się w grupie ryzyka może być bardzo ciężki, a nawet śmiertelny. Dlatego corocznie zaleca się szczepienie wszystkim osobom począwszy od 6 miesiąca życia, u których nie stwierdzono ku temu przeciwwskazań.
Wiele osób nieufnie podchodzi do możliwości corocznego zaszczepienia się na grypę i rozważa, jakie są główne powody, dla których warto to zrobić. Inni zastanawiają się, kiedy jest najlepsza pora na zaszczepienie się, a także czy istnieją jakieś przeciwwskazania ograniczające lub uniemożliwiające wykonanie iniekcji. Wszystkie te informacje przeczytasz w naszym artykule!
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jakie szczepionki przeciw grypie są dostępne w Polsce i czym się charakteryzują?
- Jakie są główne powody, dla których warto się zaszczepić na grypę, i kto znajduje się w grupach ryzyka?
- Kiedy jest najlepsza pora na szczepienie przeciw grypie i gdzie można to zrobić?
- Jakie są przeciwwskazania do szczepienia na grypę?
- Czy po szczepieniu przeciwko grypie mogą wystąpić powikłania?
Szczepionka przeciw grypie – charakterystyka
Szczepionki przeciw grypie stosuje się u osób dorosłych i dzieci w celu zapobiegania zachorowaniom na grypę, co ma istotne znaczenie szczególnie u osób narażonych na ryzyko wystąpienia powikłań pogrypowych. Po podaniu szczepionki układ immunologiczny organizmu wytwarza własną obronę przeciwko chorobie. Odporność na grypę pojawia się zwykle po około 10–14 dniach od przyjęcia szczepionki i utrzymuje się przez 6–12 miesięcy.
Wirus grypy szybko się zmienia, dlatego co roku szczepionka na grypę ma nieco inny skład. Jest on opracowywany na podstawie nowych szczepów wirusa, które wywołują grypę w danym sezonie. Dlatego szczepienie, dobrowolne, ale zalecane, należy wykonywać co roku. Aktualne szczepy do produkcji szczepionek są corocznie polecane przez Światową Organizację Zdrowia.
W Polsce dostępne są szczepionki inaktywowane zawierające cząstki wirusa grypy (typu "split") lub powierzchniowe białka wirusa grypy (typu "subunit") oraz "żywa" szczepionka donosowa zawierająca osłabione wirusy grypy. Każdy z tych preparatów na swoje wskazania i przeciwwskazania, dlatego o wyborze najlepszego dla danej osoby typu decyduje lekarz. Szczepienie przeciwko grypie nie chroni w 100 proc. przed zachorowaniem, ale dzięki niemu, nawet w przypadku wystąpienia choroby, jej przebieg będzie łagodniejszy, a ryzyko wystąpienia powikłań – mniejsze.
Dlaczego warto się zaszczepić?
Wirusem grypy łatwo się zarazić. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt ze skażoną powierzchnią. Choroba rozwija się bardzo szybko. W jej przebiegu mogą pojawić się objawy takie jak wysoka gorączka, katar, kaszel i ból głowy. Chory odczuwa także bóle mięśniowe oraz towarzyszy mu ogólne uczucie osłabienia i rozbicia. Niekiedy pojawiają się wymioty i łagodna biegunka, a u małych dzieci ból brzucha.
O ile nie dojdzie do powikłań, grypa trwa około 7 dni, choć kaszel i złe samopoczucie mogą utrzymywać się przez ponad 2 tygodnie. Powodem ciężkiego przebiegu grypy mogą być powikłania pogrypowe, m.in.:
- powikłania neurologiczne,
- zapalenie płuc i oskrzeli,
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia,
- zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych.
Pomimo tego, że u zdrowych osób rzadko dochodzi do poważnych powikłań, osoby w grupach ryzyka mogą bardzo ciężko chorować, a nawet umrzeć.
Kto znajduje się w grupach ryzyka wystąpienia powikłań?
Wirusy na grypę jest bardzo zaraźliwy i zachorować może każdy z nas. Są jednak osoby, które tę chorobę mogą przejść szczególnie ciężko. Grupy wysokiego ryzyka to m.in.:
- osoby powyżej 65. roku życia,
- dzieci poniżej 5. roku życia,
- kobiety w ciąży,
- osoby z nadwagą/otyłością,
- osoby z przewlekłymi chorobami: serca, płuc, niedoborami odporności (np. zakażenie wirusem HIV), cukrzycą, zastoinową niewydolnością serca.
Szczepienie na grypę – kiedy i gdzie wykonać?
W Polsce sezon epidemiczny grypy trwa od października do maja, a szczyt zachorowań od stycznia do marca. Dlatego najlepiej jest zaszczepić się na grypę przed rozpoczęciem sezonu infekcyjnego – optymalnie od września do grudnia. Jeśli jednak pacjent nie może być zaszczepiony odpowiednio wcześnie, to szczepienie można wykonać w dowolnym momencie przez cały sezon epidemiczny.
Badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem dziecka prowadzi lekarz. Przed szczepieniem osoby dorosłej może je natomiast przeprowadzić lekarz, felczer, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny oraz farmaceuta. Szczepienia dzieci i dorosłych są wykonywane w podmiotach leczniczych, a szczepienia dorosłych dodatkowo w ogólnodostępnych aptekach. W każdej sytuacji przed wykonaniem szczepienia potrzebna jest recepta, a sam fakt zaszczepienia zostaje odnotowany w elektronicznej Karcie Szczepień.
Szczepienie na grypę – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko grypie jest ciężka reakcja alergiczna (anafilaksja) na jakikolwiek składnik szczepionki (inny niż białko jaja kurzego) lub po jej wcześniejszym podaniu, niezależnie od tego, który składnik szczepionki mógł wywołać reakcję. Ostra choroba o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z towarzyszącą gorączką lub bez gorączki jest wskazaniem do opóźnienia szczepienia do czasu ustąpienia objawów.
Ponadto przeciwwskazania do podania szczepionki donosowej obejmują:
- dzieci i młodzież, które są przewlekle leczone przy użyciu kwasu acetylosalicylowego lub salicylan;
- dzieci w wieku 2–4 lat chore na astmę oraz dzieci, u których w ciągu ostatnich 12 miesięcy wystąpiły świsty wydechowe lub objawy astmy;
- niedobory odporności;
- bliski kontakt z osobami w stanie ciężkiej immunosupresji lub sprawowanie opieki nad takimi osobami;
- ciążę;
- wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego do ustnej lub nosowej części gardła, nosa, ucha lub innych przestrzeni (np. po urazie głowy);
- wszczepienie implantu ślimakowego;
- przyjmowanie leków przeciwwirusowych w niedalekiej przeszłości.
Istnieją też sytuacje, kiedy szczepionka przeciw grypie może zostać podana, jednak wymaga to zachowania szczególnej ostrożności. Zarówno w przypadku szczepionek inaktywowanych, jak i żywej jest to sytuacja, kiedy u pacjenta w przeszłości wystąpił zespół Guillaina i Barrégo (ZGB) w ciągu 6 tygodni po podaniu jakiejkolwiek szczepionki przeciwko grypie. Ponadto dla szczepionki żywej sytuacje, w których należy zachować szczególną ostrożność, to:
- astma u dorosłych i dzieci w wieku ≥5 lat;
- choroby współistniejące, takie jak przewlekłe choroby płuc, choroby układu sercowo-naczyniowego, nerek, wątroby, układu nerwowego, krwiotwórczego, choroby metaboliczne (w tym cukrzyca).
Możliwe powikłania po podaniu szczepionki przeciw grypie
Szczepionki przeciw grypie charakteryzują się najmniejszą liczbą rejestrowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Niemniej jednak, jak każdy lek, mogą one powodować działania niepożądane, chociaż nie wystąpią one u każdego.
Na skutek wkłucia mogą wystąpić objawy miejscowe:
- zaczerwienienie,
- obrzęk,
- ból i stwardnienie.
Oprócz tego mogą wystąpić objawy ogólne obejmujące:
- złe samopoczucie,
- gorączkę,
- dreszcze,
- ból mięśni,
- ból stawów,
- ból głowy,
- osłabienie,
- uczucie zmęczenia,
- pocenie się.
Bardzo rzadko na skutek szczepienia obserwuje się reakcje alergiczne i reakcje skórne, nerwobóle, parestezje, drgawki z towarzyszącą gorączką, przejściową małopłytkowość i przemijające powiększenie węzłów chłonnych. Wyjątkowo może dojść do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego, zapalenia nerwów, zespołu Guillaina i Barrégo, zapalenia naczyń mogącego prowadzić do wysypki skórnej i w rzadkich przypadkach do przejściowych zaburzeń czynności nerek.
Podsumowanie
Zakażenie wirusem grypy zdarza się często. Obserwuje się je zwłaszcza od stycznia do marca, lecz trzeba na nie uważać już w okresie jesiennym. Chociaż u wielu osób poza męczącymi przez kilka dni dolegliwościami nie rozwiną się poważne powikłania, to jednak u osób obciążonych, np. ze względu na wiek czy przewlekłe choroby, wirus może wywołać poważne konsekwencje w organizmie, prowadzące nawet do śmierci.
W ochronie siebie oraz swoich bliskich przed wirusami grypy mogą pomóc coroczne szczepienia. Nie chronią one w 100 proc. przed zachorowaniem, jednak sprawiają, że przebieg choroby może być łagodniejszy. W trudnym dla organizmu okresie jesienno-zimowym należy pamiętać także o innych środkach ochrony: częstym myciu rąk, kichaniu w chusteczki lub w zgięcie łokciowe, unikaniu przebywania w zatłoczonych miejscach, unikania dotykania oczu, nosa i ust rękami, którymi dotykaliśmy np. klamek, poręczy, pieniędzy. W razie pojawienia się objawów choroby należy zaś pamiętać przede wszystkim o tym, by pozostać w domu i zadbać o odpoczynek.
Źródła:
- Jak prowadzone są szczepienia przeciw grypie w sezonie 2023/2024?, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH, https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2023/09/szczepienia-grypa2-scaled.jpg (dostęp: 28.09.2023).
- Kiedy zaszczepić się przeciw grypie?, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH, https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/12/grypa-sezon-scaled.jpg (dostęp: 28.09.2023).
- L. Brydak, Podsumowanie - Szczepionka przeciw grypie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH, https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/ (dostęp: 28.09.2023).
- M. Wiercińska, Szczepienie przeciwko grypie – przeciwwskazania i sytuacje wymagające szczególnej ostrożności, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/sytuacje-szczegolne/315085,szczepienie-przeciwko-grypie-przeciwwskazania (dostęp: 28.09.2023).
- M. Wiercińska, Szczepienie przeciwko grypie, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/grypa/grypasezonowa/48105,szczepienie-przeciwko-grypie (dostęp: 28.09.2023).
- Ministerstwo Zdrowia, Szczepienia na grypę, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/szczepienia-na-grype (dostęp: 28.09.2023).
- Ministerstwo Zdrowia, Zaszczep się przeciwko grypie, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/zaszczep-sie-na-grype (dostęp: 28.09.2023).
Autorka
Magdalena Merchut-Faron – Specjalistka ds. Rozwoju Treści i SEO, absolwentka kierunków edytorstwo i zarządzanie informacją na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przywiązuje dużą wagę do utrzymania wysokiej jakości zarówno merytorycznej, jak i stylistycznej przygotowywanych tekstów. Miłośniczka kawy, zdrowego stylu życia i długich spacerów.