Celiakia: objawy i diagnoza. Jak radzić sobie z tą chorobą?
Choroby autoimmunologiczne to grupa schorzeń, w których układ odpornościowy atakuje komórki i tkanki własnego organizmu. W normalnych warunkach układ immunologiczny rozpoznaje i zwalcza obce substancje, takie jak bakterie, wirusy i inne patogeny. Jednak w przypadku chorób autoimmunologicznych dochodzi do zaburzenia tego procesu, w wyniku czego układ odpornościowy identyfikuje własne komórki i tkanki jako obce i atakuje je. Jednym z tego rodzaju schorzeń jest celiakia.
Celiakia to choroba, w której układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na gluten – substancję zawartą w niektórych ziarnach, co prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Sprawdź, na czym dokładnie polega to schorzenie, w jaki sposób objawia się u pacjentów w różnym wieku i jak powinna wyglądać dieta osoby chorej na celiakię.
Z artykułu dowiesz się:
Celiakia – czym jest i jak się objawia?
Celiakia, czyli choroba trzewna, to schorzenie autoimmunologiczne o podłożu genetycznym. Spożywanie produktów, zawierających gluten, przez osoby chore na celiakię, prowadzi do zaniku kosmków jelitowych (trwałego uszkodzenia jelita cienkiego). Z zanikiem kosmków jelitowych wiąże się szereg zaburzeń, związanych z wchłanianiem i przyswajaniem składników odżywczych przez organizm. W ich wyniku dochodzi do niedoborów, które mogą skutkować niedożywieniem i innymi poważnymi problemami zdrowotnymi.
Warto wiedzieć, że nietolerancja glutenu może rozwinąć się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Do rozwoju celiakii, oprócz uwarunkowań genetycznych, przyczyniają się także przebyte operacje, zażywane leki oraz infekcje przewodu pokarmowego. Ryzyko zachorowania jest znacznie większe u osób, u których w rodzinach występuje nie tylko celiakia, ale także cukrzyca typu I, czy inne schorzenia autoimmunologiczne. Zwiększa się także u pacjentów, leczonych z powodu schorzeń autoimmunologicznych, a także z chorobami genetycznymi, takimi jak zespół Downa, Turnera, czy Williamsa.
W ostatnich latach znacznie wzrosła ilość chorych, co niekoniecznie musi wiązać się z szerszym występowaniem choroby, a jedynie z lepszą i dokładniejszą diagnostyką. Większość przypadków celiakii rozpoznaje się u dzieci i młodzieży poniżej 20. roku życia. Według statystyk kobiety chorują dwukrotnie częściej, niż mężczyźni.
Objawy celiakii
Ze względu na występujące objawy, przyczyny oraz szereg innych czynników, wyróżnia się cztery postacie celiakii:
- celiakia klasyczna – najczęściej diagnozowana jest u dzieci, kobiet w ciąży oraz seniorów. U najmłodszych pierwsze objawy celiakii pojawiają się zwykle po ok. miesiącu od wprowadzenia do diety produktów, zawierających gluten. Symptomy towarzyszące tej postaci choroby to: przewlekłe biegunki tłuszczowe, wodniste stolce, spadek masy ciała lub nieprzybieranie na wadze (u dzieci), bóle brzucha, wzdęcia, zaburzenia wzrostu u dzieci, afty, wymioty, zgaga, w rzadkich przypadkach zaparcia. U chorych występują także objawy spowodowane przez nieprawidłowe wchłanianie składników odżywczych, najczęściej powikłania niedoborów.
- celiakia atypowa – choć występuje niemal siedmiokrotnie częściej, niż klasyczna postać choroby, jej wykrycie jest bardzo trudne. Wiąże się to z nieswoistymi objawami, które tylko w niewielkim stopniu dotyczą jelit. Mimo iż dochodzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, to główne symptomy celiakii atypowej nie informują o tym wprost. Zalicza się do nich: niedokrwistość z niedoboru żelaza, afty, wrzodziejące zapalenia jamy ustnej, skórną postać celiakii, osłabienie kości i niedorozwój szkliwa zębowego (niedobór wapnia), podwyższony poziom cholesterolu, zapalenia stawów, padaczkę, depresję, migreny oraz inne zaburzenia neurologiczne. Występują także zaburzenia ze strony układu rozrodczego – problemy z płodnością, utrzymaniem ciąży i obniżonym libido. W ciąży oraz w czasie niektórych infekcji objawy celiakii mogą się nasilać.
- celiakia bezobjawowa – w tym przypadku nie występują żadne objawy, mimo że również dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, a we krwi są obecne są autoprzeciwciała przeciwendomyzjalne (anty-EmA) lub przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG).
- celiakia latentna – w tej postaci choroby nie dochodzi do zanikania kosmków jelitowych, mimo tego, że we krwi wykryto autoprzeciwciała anty-EmA i anty-tTG. Nawet jeśli obecnie nie dochodzi do zaburzeń jelitowych, to chorzy mogą być narażeni na zanik kosmków w późniejszym okresie.
Celiakia – co mogą, a czego nie mogą jeść osoby chore na celiakię?
Osoby chore na celiakię muszą bezwzględnie przestrzegać diety bezglutenowej. Wiąże się to z całkowitym wyeliminowaniem produktów spożywczych, zawierających pszenicę, jęczmień, żyto, oraz inne odmiany i hybrydy zbóż. Głównie jest to pieczywo, wypieki, kasze, piwo, kawa zbożowa, sosy z dodatkiem mąki z wymienionych zbóż oraz gotowe posiłki, nieoznaczone jako bezglutenowe.
Z kolei bez przeszkód przy celiakii można spożywać:
- bezglutenowe ziarna (ryż, kukurydza, gryka, quinoa, amarantus, proso, komosa ryżowa),
- warzywa i owoce,
- mięsa i ryby,
- jaja,
- nabiał,
- bezglutenowy makaron, pieczywo, wypieki,
- miód,
- oleje i tłuszcze,
- napoje (oprócz kawy zbożowej, piwa i napojów słodowych),
- słodycze (galaretki, kisiele i budynie na bazie mąki ziemniaczanej),
- dżemy, marmolady i konfitury,
- orzechy, nasiona chia, mak, sezam,
Obecnie w sklepach można kupić też wiele produktów z „zakazanej listy”, przygotowanych według specjalnych, bezglutenowych przepisów. Ważne jest sprawdzanie oznaczeń na opakowaniach żywności – przekreślony kłos oznacza produkt bezglutenowy, czyli taki w którym ilość glutenu nie przekracza 20 mg/kg.
Celiakia u dzieci a celiakia u dorosłych – podobieństwa i różnice
Warto wiedzieć, że objawy celiakii mogą być inne, w zależności od wieku chorego. Klasyczna postać celiakii występuje zwykle u dzieci i towarzyszą jej dolegliwości ze strony układu pokarmowego oraz opóźniony rozwój fizyczny. Żeby zdiagnozować chorobę, należy przeprowadzić szereg badań diagnostycznych – najważniejsza jest analiza próbki krwi pod kątem obecności autoprzeciwciał anty-EmA i anty-tTG. Pierwsze symptomy, mogące zwiastować celiakię u dzieci, rodzice zauważają między 6. a 24. miesiącem życia, po rozpoczęciu rozszerzania diety i wprowadzeniu do niej glutenu.
Z kolei dorośli zwykle cierpią z powodu celiakii atypowej, bezobjawowej lub latentnej. To stwarza trudności w zdiagnozowaniu choroby przez lekarza pierwszego kontaktu. Żeby wykryć podstępną chorobę trzewną, należy wykonać badania krwi oraz biopsję błony śluzowej jelita cienkiego. Wycinek pobiera się w czasie gastroskopii lub metodą kapsułkową, bez użycia endoskopu. Następnie próbka oddawana jest do badania histopatologicznego i jeśli lekarz zauważy wygładzenie powierzchni jelita, pacjent otrzymuje diagnozę oraz plan leczenia.
Podsumowanie
Celiakia to choroba autoimmunologiczna, w której przebiegu dochodzi do nietolerancji glutenu. Nieleczona celiakia przyczynia się do zaniku kosmków jelitowych, co wiąże się z zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych z pożywienia. Osoby chore na celiakię powinny bezwzględnie utrzymywać dietę bezglutenową i być w kontakcie z lekarzem. Warto pamiętać, że tego schorzenia nie da się wyleczyć na stałe. Jedyną metodą leczenia celiakii jest dieta bezglutenowa i stosowanie suplementacji, zaleconej przez lekarza prowadzącego.
Źródła:
- K. Hozyasz, Celiakia – wyzwanie Trzeciego Tysiąclecia, „Medycyna Rodzinna”, 2002, nr 2, s. 46-52.
- K. Hozyasz, A. Ruszczyńska, E. Bulska, Stężenia pierwiastków śladowych u chorych na celiakię, „Medycyna Rodzinna”, 2003, nr 5, s. 154-155.
- B. Cukrowska, Celiakia – choroba o podłożu autoimmunologicznym, „Nowa Pediatria”, 2003, nr 1, s. 58-61.
Autorka
Aleksandra Chojnowska – absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, magister filologii polskiej, copywriterka. Od lat zgłębia wiedzę na tematy związane ze zdrowiem oraz urodą i z pasją pisze o tym, jak każdego dnia dbać zarówno o siebie, jak i o bliskich. Prywatnie doświadczona mama.