Zgorzel gazowa (inaczej gangrena) to bardzo ciężka, zakaźna choroba, która może doprowadzić do rozległej martwicy wymagającej amputacji kończyny. Nie występuje często, ale i tak warto wiedzieć, jak jej zapobiegać i w porę rozpoznać.
Czym jest zgorzel gazowa?
Zgorzel gazowa to rzadka, ale bardzo ciężka choroba zakaźna wywołana przez bakterie Clostridium perfringens (czyli laseczki zgorzeli gazowej). Po wniknięciu do ludzkiego organizmu produkują one toksyny, które niszczą błony komórkowe, powodują zmiany w układzie krzepnięcia i hemolizę krwinek czerwonych.
Toksyny produkowane przez laseczki zgorzeli gazowej przedostają się do krwi i wywołują wstrząs toksyczny, który prowadzi do śmierci. W związku z tym gangrena zalicza się do stanów zagrożenia życia. Co więcej, formy przetrwalnikowe bakterii, które ją wywołują, mogą pozostać w tkankach nawet do kilkunastu lat od przebycia choroby. Uaktywniają się, gdy dojdzie do ponownego zranienia lub pojawią się inne warunki sprzyjające rozwojowi choroby (wilgotność, odpowiednia temperatura, brak tlenu) [1, 2].
Przyczyny zgorzeli gazowej
Najczęstszą przyczyną zgorzeli gazowej jest ciężki uraz, podczas którego doszło do zanieczyszczenia rany ziemią lub innymi ciałami obcymi zawierającymi laseczki zgorzeli gazowej. Nie jest to jednak regułą. Pomimo częstego zakażenia ran przez te bakterie gangrena rozwija się u 1-2% osób.
Ryzyko wystąpienia choroby jest większe u osób oparzonych, chorych na cukrzycę lub nowotwór. Ponadto rośnie, gdy dojdzie do zakażenia florą mieszaną, czyli różnymi szczepami bakterii. W takich sytuacjach zmniejsza się ilość tlenu w tkankach. Są to warunki idealne do rozwoju zgorzeli gazowej [1,2].
Objawy zgorzeli gazowej
Pierwsze objawy zgorzeli gazowej pojawiają się z reguły 2-3 dni od momentu zakażenia. Choć w niektórych przypadkach zdarza się, że jest to kilka godzin lub wręcz odwrotnie – kilka tygodni. Zależy to przede wszystkim od szybkości namnażania się bakterii.
Początkowe objawy mogą nie wzbudzać niepokoju, ponieważ są skąpe a do tego mało charakterystyczne. W miejscu zranienia pojawia się obrzęk i miejscowa tkliwość. Z czasem dochodzi do tego silny ból.
Wraz z rozwojem choroby dochodzi do zakrzepów drobnych naczyń krwionośnych. Na tym etapie obserwuje się cechy martwicy tkanek – pęcherze i bordowofioletowe przebarwienia. Dodatkowo przy ucisku wyczuwalne są podskórne trzeszczenia pęcherzyków produkowanych przez bakterie.
Z czasem pojawiają się również objawy takie jak: krwista biegunka, gorączka, wymioty i bóle brzucha. Choroba postępuje bardzo szybko. W ciągu 12 godzin od pojawienia się pierwszych objawów może doprowadzić do zgonu, dlatego należy natychmiast zgłosić się do szpitala [1,2].
Leczenie zgorzeli gazowej
Diagnostyka zgorzeli gazowej obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, podczas którego lekarz stwierdza, że pacjent był narażony na zakażenie Clostridium perfringens. Dodatkowo specjalista może zlecić badania obrazowe wskazujące na obecność gazu w tkankach oraz martwicę mięśni. Jednak potwierdzeniem diagnozy jest obecność toksyn bakterii Clostridium perfringens we krwi lub płynie wysiękowym z rany.
Zakażenie szerzy się bardzo szybko, dlatego konieczne jest natychmiastowe podjęcie leczenia. Obejmuje ono: chirurgiczne opracowanie rany, usunięcie martwiczych tkanek i podanie antybiotyków.
Nieleczona gangrena prowadzi do śmierci. W przypadku podjęcia szybkiego leczenia współczynnik śmiertelności spada do 20-30%. Jednak nawet u osób, które przeżyły, choroba powoduje często trwałe kalectwo [1, 2].
Profilaktyka zgorzeli gazowej
Obecnie nie ma szczepionki przeciwko zgorzeli gazowej. Co nie oznacza, że nie można zrobić nic, aby się przed nią uchronić. Podstawą profilaktyki jest dokładne oczyszczanie ran. Szczególnie tych, które miały kontakt np. z glebą.
Ranę trzeba oczyszczać bardzo delikatnie, a jednocześnie dokładnie za pomocą antyseptyków (z oktenidyną, chloreksydyną lub wodnymi roztworami jodopowidonu). Należy pamiętać, aby nie używać do tego preparatów na bazie alkoholu, ponieważ mają one działanie drażniące.
[1] https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165320,zgorzel-gazowa-gangrena
[2] Buboltz J.B., Murphy-Lavoie H.M. Gas Gangrene. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; May 10, 2022.
