Zmęczenie to coś, czego zazwyczaj nie kojarzy się z poważną chorobą, a już tym bardziej z osobną jednostką chorobową. W rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Od jakiegoś czasu coraz głośniej mówi się o zespole przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrome, CFS). Czym jest, jakie są jego przyczyny i objawy?
Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia?
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu objawy charakterystyczne dla CFS były określane jako “neurostenia”. Wszystko zmieniło się w 1994 roku, kiedy to K. Fukuda stworzył kryteria diagnostyczne zespołu przewlekłego zmęczenia. Cztery lata później wprowadzono go do diagnostyki.
Zespół przewlekłego zmęczenia to choroba, która może w istotny sposób wpłynąć na różne obszary życia. W ciężkich przypadkach utrudnia codzienne funkcjonowanie. Zaobserwowano również, że przekłada się na straty ekonomiczne, ponieważ w głównej mierze zmagają się z nim aktywne zawodowo kobiety w wieku 30-45 lat.
Szacuje się, że na CFS cierpi około 0,4-2,5% światowej populacji. W Polsce jest to około 5% spośród osób, które zmagają się na szerzej rozumiane chroniczne zmęczenie [1, 2, 3].
Przyczyny zespołu przewlekłego zmęczenia
Przyczyny zespołu przewlekłego zmęczenia nie są do końca znane. Prawdopodobnie u podłoża choroby leżą zaburzenia osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, która odpowiada m.in. za szybkie reagowanie na stres, regulowanie procesów budzenia i czuwania.
Inną prawdopodobną przyczyną są zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego. Przypuszcza się, że czynnik wirusowy lub zapalny powoduje podwyższenie aktywności cytokin i obniżenie stężenia immunoglobulin. Jeszcze jakiś czas temu mówiło się, że CFS może być wywołany przez wirus Epsteina-Barr jednak nie zostało to potwierdzone (ale wciąż można spotkać się ze starą nazwą “zmęczenie po mononukleozie”).
Kto znajduje się w grupie ryzyka CFS? Dane epidemiologiczne pokazują, że na zachorowanie bardziej narażone są kobiety, które miały pierwszy epizod depresyjny około 30. roku życia. Oprócz nich w grupie ryzyka znajdują się m.in. osoby narażone na długotrwały stres czy przepracowanie [1, 2, 3].
Objawy zespołu przewlekłego zmęczenia
Obraz kliniczny CFS jest bardzo zróżnicowany. Głównym objawem jest przewlekłe zmęczenie. Brak energii pojawia się nawet po małym wysiłku fizycznym lub umysłowym i nie znika po nocnym odpoczynku.
Przewlekłemu zmęczeniu towarzyszą inne objawy:
spowolnienie psychoruchowe,
tkliwość i powiększenie węzłów chłonnych,
spadek libido,
zaburzenia snu (zarówno nadmierna senność, jak i bezsenność),
objawy grypopodobne (m.in. ból mięśni i gardła, gorączka).
Powyższe objawy nie występują przez cały czas, ponieważ CFS charakteryzuje się fazami zaostrzenia i remisji. Do nasilenia dolegliwości dochodzi często w wyniku większego stresu [1, 2, 3].
Leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia
Jak rozpoznać, że przewlekłe zmęczenie to objaw choroby? W diagnostyce CFS wykorzystuje się kryteria duże i małe.
Kryteria duże:
występowanie przez minimum 6 miesięcy nawracającego lub stałego uczucia zmęczenia, które nie ustępuje po odpoczynku w łóżku i jest na tyle silne, że znacząco wpływa na aktywność osobistą, zawodową i społeczną chorego;
wykluczenie obecności innej choroby, która objawia się uczuciem zmęczenia;
Z kolei kryteria małe obejmują m.in. ból gardła, zaburzenia koncentracji i pamięci, nadmierną senność lub bezsenność, wędrujący ból stawowy bez obrzęku i zaczerwienienia.
Jak przebiega proces leczenia CFS? Nie ma jednego schematu leczenia, ponieważ istnieje wiele czynników, które mogą wyzwalać objawy. Lekarz może zdecydować o konieczności włączenia farmakoterapii – podstawą są leki z grupy SNRS lub SSRI. Dodatkowo (w zależności od objawów) mogą zostać włączone niesteroidowe leki przeciwzapalne, które łagodzą bóle towarzyszące CFS.
Uzupełnieniem leków jest suplementacja. Chorym zaleca się m.in. suplementy diety z witaminą B12, kwasem foliowym, cynkiem, magnezem, L-karnityną i L-tryptofanem.
Ważnym elementem leczenia jest również psychoterapia. Praca z psychologiem pomaga m.in. w analizie nastawienia i przekonań dotyczących choroby [1, 2, 3].
Przypisy
[1] Wilk, Magdalena, and Bartosz Łoza. "Zespół przewlekłego zmęczenia." Neuropsychiatria. Przegląd kliniczny 10.1 (2018): 12-17.
[2] https://podyplomie.pl/psychiatria/17201,wyniszczajacy-zespol-przewleklego-zmeczenia?page=2
[3] Afari, Niloofar, and Dedra Buchwald. "Chronic fatigue syndrome: a review." American Journal of Psychiatry 160.2 (2003): 221-236.