Otyłość nazywana jest epidemią XXI wieku, ponieważ w krajach rozwiniętych i rozwijających się liczba osób otyłych gwałtownie wzrasta. W Unii Europejskiej nadmierna masa ciała jest przyczyną 1 na 13 zgonów. Jednak nie tylko otyłość stanowi duży problem zdrowotny. Nadmiernej masie ciała mogą towarzyszyć również: nadciśnienie tętnicze, aterogenna dyslipidemia i nieprawidłowy metabolizm glukozy. W takich przypadkach mówi się o zespole metabolicznym (ZM). Czym jest, jakie są jego przyczyny i objawy?
Czym jest zespół metaboliczny?
O zespole metabolicznym mówi się, gdy otyłości współtowarzyszą:
wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze lub nadciśnienie tętnicze,
podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL (≥ 130 mg/dl lub stosowanie leczenia hipolipemizującego),
stany przedcukrzycowe lub cukrzyca.
Podstawowym kryterium rozpoznania zespołu metabolicznego jest otyłość brzuszna. Stwierdza się ją, gdy obwód talii u kobiet wynosi ≥ 88 cm, a u mężczyzn ≥ 102 cm.
Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze lub nadciśnienie tętnicze, stan przedcukrzycowy lub cukrzyca i podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL to kryteria dodatkowe. Aby zdiagnozować zespół metaboliczny, muszą wystąpić przynajmniej 2 z nich.
Dodatkowymi składowymi zespołu metabolicznego będącymi następstwami otyłości są:
zespół policystycznych jajników,
hiperurykemia,
obturacyjny bezdech senny,
upośledzenie czynności nerek,
stłuszczeniowa choroba wątroby,
niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową,
tachykardia,
przewlekły stan zapalny [1].
Przyczyny zespołu metabolicznego
Za główną przyczynę zespołu metabolicznego uznaje się niezdrowy styl życia. Pod tym pojęciem rozumie się:
spożywanie zbyt dużych ilości energii w stosunku do zapotrzebowania organizmu,
brak aktywności fizycznej,
picie zbyt dużych ilości alkoholu,
niewłaściwa ilość i jakość snu [1].
Objawy zespołu metabolicznego
Podstawowym objawem zespołu metabolicznego jest obwód talii ≥ 88 cm u kobiet i ≥ 102 cm w przypadku mężczyzn. Dodatkowe składowe ZM mogą nie dawać żadnych objawów przez dłuższy czas. W związku z tym tak ważne jest regularne wykonywanie badań kontrolnych i samodzielne mierzenie ciśnienia tętniczego w warunkach domowych (np. za pomocą automatycznego ciśnieniomierza) [1, 2].
Niepokojącymi sygnałami, które mogą świadczyć o stanie przedcukrzycowym lub cukrzycy są m.in. zwiększone pragnienie, niezamierzona utrata masy ciała, nawracające infekcje, a także przewlekłe zmęczenie. Z kolei objawami, które wskazują na nadciśnienie tętnicze, są np. zawroty i bóle głowy, zaburzenia snu, a także krwawienie z nosa.
Leczenie zespołu metabolicznego
Otyłość będącą podstawą zespołu metabolicznego leczy się metodami niefarmakologicznymi i farmakologicznymi. Bardzo ważna jest zmiana nawyków w zakresie diety i aktywności fizycznej.
Dieta powinna zostać opracowana przez dietetyka, który uwzględnia indywidualne zapotrzebowanie na energię i makroskładniki. Pomaga też zaplanować i wdrożyć deficyt kaloryczny, który umożliwia redukcję masy ciała o minimum 5%. Z reguły zaleca się, aby osoba otyła zmniejszyła kaloryczność diety o 500-600 kcal dziennie.
Indywidualnie dobrany jadłospis powinien uwzględniać również inne problemy zdrowotne, które współwystępują z otyłością. W przypadku stanu przedcukrzycowego i cukrzycy zaleca się dietę z niskim indeksem glikemicznym. Z kolei przy nadciśnieniu tętniczym istotne jest ograniczenie spożycia sodu.
Uzupełnieniem diety powinna być regularna aktywność fizyczna. Osobom dorosłym rekomenduje się minimum 150 minut ćwiczeń tygodniowo.
Dieta i aktywność fizyczna to niefarmakologiczne metody leczenia otyłości. W niektórych przypadkach nie są one wystarczające. Konieczne jest wdrożenie farmakoterapii. W leczeniu otyłości znajdują zastosowanie leki takie jak: inhibitor lipaz z przewodu pokarmowego, agonista receptora glukagonopodobnego peptydu 1, chlorowodorek bupropionu i chlorowodorek naltreksonu [1, 2].
Profilaktyka zespołu metabolicznego
Zespołowi metabolicznemu można zapobiec, dbając o zdrowy styl życia. Odpowiednio zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek i stresu, a także higiena snu zmniejszają ryzyko otyłości i innych składowych ZM [1].
Przypisy
[1] Dobrowolski, Piotr, et al. "Zespół metaboliczny–nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK,„Klubu 30” PTK oraz sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP." Lekarz POZ 8.3 (2022).
[2] Zahorska-Markiewicz, B. "Otyłość–epidemia XXI wieku." Profilaktyka i leczenie zachowawcze otyłości. Postępy Nauk Medycznych 22 (2009): 494-497.
