Zespół Leigha (potocznie nazywany martwiczą encefalomielopatią) to jedna z genetycznie uwarunkowanych chorób mitochondrialnych dziedziczonych w sposób związany z płcią lub autosomalnie recesywny. Jakie są przyczyny jej występowania, objawy, metody diagnostyki i leczenia?
Czym jest zespół Leigha?
Zespół Leigha (LS) to choroba neurodegeneracyjna. Atakuje przede wszystkim ośrodkowy układ nerwowy, a konkretnie doprowadza do uszkodzenia jąder podstawy i pnia mózgu.
Razem z zespołem Pearsona, Alpersa czy Bartha zalicza się do genetycznie uwarunkowanych chorób mitochondrialnych. Zmiany, które występują w jej przebiegu, mogą dotyczyć zarówno genomu mitochondrialnego, jak i jądrowego – dlatego określana jest jako mitochondriopatia (choroba, u której podłoża leżą zaburzenia pracy mitochondriów).
Jak często występuje zespół Leigha? Jest to rzadka choroba. Szacuje się, że występuje z częstością 1 na 40 000 zdrowych urodzeń [1].
Przyczyny zespołu Leigha
Zespół Leigha został opisany po raz pierwszy w 1950 roku przez Denisa Archibalda Leigha – brytyjskiego neuropsychiatrę. To właśnie on dowiódł, że u podłoża LS leżą zmiany materiału genetycznego w mitochondrium lub jądrze komórkowym.
Na ten moment znanych jest 30 mutacji, które powodują zespół Leigha. Najczęstsze to mutacja genu dehydrogenazy pirogronianowej, kompleksu I i genu SURF1.
Zmiany materiału genetycznego powodują zaburzenia procesu oddychania komórkowego. Tym samym upośledzają produkcję energii i prowadzą do martwicy tkanek, a następnie utratą funkcji danego narządu [2].
Objawy zespołu Leigha
Pierwsze objawy zespołu Leigha pojawiają się zazwyczaj w pierwszym roku życia. Jednak zdarza się, że ujawniają się dopiero w późniejszych latach życia (nawet w wieku dorosłym).
U niemowląt z zespołem Leigha występują:
- nudności,
- wymioty,
- trudności w połykaniu,
- biegunka,
- problemy z układem mięśniowo-ruchowym (mimowolne skurcze mięśni, trudności z utrzymaniem równowagi i poruszaniem się, słabe napięcie mięśniowe),
- zaburzony rozwój i wzrost spowodowany przyjmowaniem mniejszej ilości pokarmu.
Z czasem dochodzą do tego również inne objawy, takie jak: niedociśnienie, osłabienie lub utrata wzroku, zaburzenia pracy narządów wewnętrznych (nerek, wątroby), nietolerancja węglowodanów, neuropatia obwodowa, epizody kwasicy mleczanowej, spastyczność mięśni czy zaburzenia rozwoju mowy. W niektórych przypadkach obserwuje się także napady padaczki.
W przypadku zespołu Leigha rokowania są złe. Część chorych nie przeżywa dwóch lat od pojawienia się pierwszych objawów choroby [1].
Leczenie zespołu Leigha
Jak przebiega diagnostyka i leczenie LS? Duże znaczenie w diagnostyce mają badania laboratoryjne i obrazowe. Jednak ostateczną diagnozę stawia się dopiero po uzyskaniu wyników badań genetycznych.
Przy podejrzeniu zespołu Leigha zleca się m.in. rezonans magnetyczny. Służy on ocenie stopnia demielinizacji neuronów, a także innych zmian w obrębie naczyń krwionośnych, pnia mózgu, jądra podstawy i istoty szarej.
Lekarz zleca również badania laboratoryjne. U chorych z LS obserwuje się m.in. podwyższony poziom alaniny i mleczanów. W niektórych przypadkach potrzebne mogą być także badania dodatkowe np. biopsja mięśniowa.
Po ustaleniu rozpoznania wdraża się leczenie, które ma na celu łagodzenie objawów i spowolnienie rozwoju choroby. Chory znajduje się pod opieką różnych specjalistów: kardiologa, ortopedy, neurologa dziecięcego, pediatry, lekarza medycyny paliatywnej i dietetyka.
W leczeniu LS stosuje się suplementy diety z witaminą B1, wodorowęglan sodu (w celu wyrównania kwasicy mleczanowej), preparat będący specyficzną pochodną koenzymu Q10, a także leczenie przeciwdrgawkowe. W zależności od objawów konieczne może być również leczenie okulistyczne operacyjne, założenie gastrostomii, rehabilitacja pod okiem fizjoterapeuty i wprowadzenie specjalnie zbilansowanej diety.
Zespół Leigha wiąże się z bardzo złymi rokowaniami. Na ten moment uznaje się go za chorobę nieuleczalną [3].
Profilaktyka zespołu Leigha
Zespół Leigha należy do chorób mitochondrialnych. Obecnie nie są znane sposoby na zmniejszenie ryzyka ich rozwoju.
