Wrodzona niedoczynność przysadki mózgowej, dysgenezja gonad, niedoczynność tarczycy, zaburzenia odżywiania i bulimia czy zespół Kallmanna to tylko wybrane przyczyny opóźnionego dojrzewania płciowego. W tym artykule przyjrzymy się ostatniej z wymienionych, czyli zespołowi Kallmanna. Co to za choroba i jakie są przyczyny jej rozwoju?
Czym jest zespół Kallmanna?
Zespół Kallmanna (ang. Kallmann syndrome, KS) to uwarunkowane genetycznie zaburzenie rozwoju. Charakteryzuje się hipogonadyzmem hipogonadotropowym, a także zaburzeniami węchu (hiposmią lub anosmią, czyli zmniejszoną zdolnością do wyczuwania zapachów lub utratą węchu).
KS to forma hipogonadyzmu, w której przebiegu obserwuje się brak lub niedobór hormonów gonadotropowych (hormonu folikulotropowego i luteinizującego). Prowadzi on do opóźnionego dojrzewania płciowego i niewłaściwego funkcjonowania jajników oraz jąder.
Jak często występuje zespół Kallmanna? Szacuje się, że choruje na niego 1 na 8 000 chłopców i 1 na 50 000 dziewcząt. Jednak prawdopodobnie są to niedoszacowane dane [1], [2].
Przyczyny zespołu Kallmanna
Przyczyną zespołu Kallmanna jest mutacja w kilku genach, które są zaangażowane w rozwój i migrację komórek produkujących gonadoliberynę (GnRH), a także neuronów odpowiedzialnych za węch. Najczęściej są to geny, takie jak:
- FGFR1 (receptor czynnika wzrostu fibroblastów),
- KAL1 (mutacje w obrębie tego genu powodują recesywną dziedziczną formę KS),
- PROKR2 i PROK2 (receptor prokinetycyny i prokinetycyna).
Genetyczne uwarunkowanie tej choroby udaje się potwierdzić u około 20-30% chorych [1], [2].
Objawy zespołu Kallmanna
Pierwsze podejrzenie choroby może pojawić się już w okresie niemowlęcym, jeśli u chłopca stwierdza się wnętrostwo, mikropenisa lub inne zaburzenia układu rozrodczego. Jednak zazwyczaj choroba rozpoznawana jest dopiero na etapie dojrzewania. Wynika to z tego, że u chorego obserwuje się brak dojrzewania płciowego.
Główne cechy kliniczne tej choroby to:
- częściowe lub całkowite upośledzenie powonienia (zarówno u chłopców, jak i dziewcząt),
- brak pełnego spontanicznego dojrzewania płciowego.
W przypadku chłopców niepokojącym sygnałem jest brak rozwoju cech płciowych wtórnych. Z kolei u dziewcząt obserwuje się pierwotny brak miesiączki, małe jajniki, a także brak rozwoju piersi. Jeśli objawy choroby zostaną zlekceważone, może dojść również do zmniejszenia masy mięśniowej, obniżenia gęstości kości i zaburzeń płodności.
Rzadszymi objawami zespołu Kallmanna są: brak zawiązków zębów, rozszczep podniebienia lub wargi, upośledzenie słuchu czy jednostronna agenezja nerki (w niektórych przypadkach jest ona przyczyną śmierci przy urodzeniu).
Niepokojące są również wyniki badań laboratoryjnych. U chorych z KS obserwuje się niski poziom gonadotropin i hormonów płciowych [1], [2].
Leczenie zespołu Kallmanna
Diagnostyka zespołu Kallmanna obejmuje ocenę hormonalną (m.in. hormonów płciowych), a także badanie zmysłu węchu (olfaktometria). Ponadto w diagnostyce wykorzystuje się testy genetyczne pozwalające zidentyfikować mutacje genów i analizę budowy opuszek węchowych (szczególnie u małych dzieci).
W przypadku rodzinnego występowania mutacji (FGFR1, FGF8, KAL1 lub CHD7) można wykonać również badanie ultrasonograficzne u płodu. Pozwala ono wykryć rozszczep wargi lub podniebienia, nieprawidłowości kostne, mnogie wady rozwojowe, a także agenezję nerek.
Po postawieniu diagnozy wdraża się hormonalną terapię zastępczą, która ma na celu zainicjowanie dojrzewania płciowego, a następnie uzyskanie płodności. Mężczyznom zazwyczaj podaje się estry testosteronu. Z kolei u kobiet stosuje się estrogeny i progestyny, aby zainicjować rozwój narządów płciowych i gruczołów piersiowych oraz ustalić cykliczność endometrium.
Jak wygląda rokowanie w przypadku zespołu Kallmanna? Nie jest to choroba, która stanowi zagrożenie dla życia. Podjęcie leczenia prowadzi do zainicjowania dojrzewania płciowego i pozwala uzyskać płodność w większości przypadków [1], [2].
Profilaktyka zespołu Kallmanna
Zespół Kallmanna to choroba o podłożu genetycznym. Na ten moment nieznane są żadne metody, które pozwoliłyby zapobiec jej wystąpieniu.
