Osierdzie (inaczej worek osierdziowy lub okołosercowy) to podwójna błona surowicza o workowatym kształcie otaczająca serce. Zbudowana jest z dwóch blaszek surowiczych: trzewnej, która przylega do mięśnia serca oraz ściennej, wzmocnionej warstwą włóknistą. W wyniku działania różnych czynników (m.in. bakterii, wirusów, urazów) może dojść do rozwoju stanu zapalnego blaszek osierdzia. Przebiega on pod postacią zapalenia: ostrego, przewlekłego, przetrwałego lub nawracającego. Objawy, które mu towarzyszą są łagodne i mogą być leczone w warunkach domowych lub wręcz przeciwnie – wymagają hospitalizacji. Jakie są przyczyny powstawania stanu zapalnego w obrębie osierdzia, po czym go rozpoznać i jak leczyć?
Przyczyny zapalenia osierdzia
Przyczyny zapalenia osierdzia są różne – od urazów przez infekcje wirusowe lub bakteryjne i choroby przewlekłe po stosowanie niektórych metod leczenia. Wśród czynników etiologicznych można wymienić:
gruźlicę,
układowe choroby tkanki łącznej (głównie twardzina układowa),
ciężką niewydolność nerek,
nowotwory złośliwe (do rozwoju stanu zapalnego dochodzi zazwyczaj w wyniku przerzutów nowotworowych do osierdzia),
zakażenie wirusem (np. grypy, paragrypy, Epsteina-Barr) lub bakterią (dotyczy to przede wszystkim osób z niedoborami odporności),
zawał serca,
radioterapia lub stosowanie niektórych leków,
uraz.
W niektórych przypadkach ustalenie przyczyny jest niemożliwe. Mówi się wtedy o idiopatycznym zapaleniu osierdzia [1].
Objawy zapalenia osierdzia
Po czym rozpoznać, że doszło do rozwoju stanu zapalnego w obrębie osierdzia? Jednym z niepokojących objawów jest ból w klatce piersiowej. Pojawia się po lewej stronie mostka lub za mostkiem. Niejednokrotnie promieniuje do szyi, ramion, lewego barku, łopatki lub pleców. Poza tym charakterystyczne jest to, że jego intensywność zwiększa się w pozycji leżącej.
Oprócz bólu w klatce piersiowej pojawiają się inne objawy:
uczucie rozbicia,
suchy kaszel,
bóle stawów i mięśni,
stan podgorączkowy (rzadziej wysoka gorączka),
duszność.
W przypadku przewlekłego zapalenia osierdzia dochodzą do tego: kołatanie serca, niezamierzona utrata masy ciała oraz ból w klatce piersiowej o charakterze przewlekłym [1].
Leczenie zapalenia osierdzia
W celu potwierdzenia, że doszło do zapalenia osierdzia, wykonuje się badania laboratoryjne. Polegają one głównie na ocenie parametrów stanu zapalnego (OB, leukocytozy, CRP) oraz troponin sercowych (białek wchodzących w skład kardiomiocytów – komórek budujących mięsień sercowy). Oprócz tego lekarz może zlecić inne badania: EKG, RTG klatki piersiowej lub echo serca. Jeśli istnieje podejrzenie zakażenia bakteryjnego lub wirusowego, konieczne może być wykonanie badania, które pozwala na identyfikację drobnoustroju.
Po postawieniu diagnozy wdrażane jest leczenie. Wybór metody zależy m.in. od przebiegu choroby i oceny ryzyka powikłań. Jeśli objawy mają łagodny charakter, a ryzyko powikłań jest niskie, można prowadzić leczenie w warunkach domowych. W takich przypadkach polega ono na ograniczeniu wysiłku fizycznego, przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a także tych mających w składzie kwas acetylosalicylowy, glikokortykosteroidy lub kolchicynę.
Jeśli zapalenie osierdzia ma podłoże bakteryjne, stosuje się antybiotykoterapię. Z kolei, jeśli przyczyną jest gruźlica, podaje się leki przeciwgruźlicze.
W niektórych przypadkach (gdy zapalenie osierdzia ma charakter nawracający) lekarz może zdecydować o konieczności postępowania zabiegowego [1].
Profilaktyka zapalenia osierdzia
Przyczyny zapalenia osierdzia są różne. Nie każda z nich jest możliwa do usunięcia. Jednak można podjąć pewne kroki, które zmniejszą ryzyko infekcji bakteryjnych lub wirusowych czy zawału serca.
W celu zminimalizowania ryzyka zakażenia warto przestrzegać zasad higieny, prowadzić zdrowy tryb życia i dbać o dobrą odporność (pomocna w tym przypadku jest urozmaicona dieta, a także suplementy diety z witaminą C czy kwasami omega-3).
Z kolei profilaktyka zawału serca obejmuje m.in. dbanie o prawidłową masę ciała, unikanie silnego stresu, a także używek [3].
Przypisy
[1] https://www.mp.pl/pacjent/choroby-ukladu-krazenia/choroby/161114,zaciskajace-zapalenie-osierdzia
[2] Barbara Lichodziejewska B., Trojnarska T. Jak rozpoznawać choroby osierdzia. Kardiologia po Dyplomie, 2023, 2.
[3] Jankowski, Piotr. "Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku." Kardiologia Inwazyjna 12.6 (2017): 42-48.
