Opony mózgowo-rdzeniowe (łac. meninges) to błony zbudowane z tkanki łącznej zbitej. Otaczają rdzeń kręgowy oraz mózg i chronią je przed urazami mechanicznymi. Na skutek działania różnych czynników może dojść do ich zapalenia, które wiąże się z ryzykiem wystąpienia nieodwracalnych i zagrażających życiu powikłań.
Czym jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) to stan zapalny, który obejmuje:
oponę twardą,
oponę pajęczą,
przestrzeń podpajęczynówkową.
Jest to najczęstsza forma neuroinfekcji, czyli zakażeń ośrodkowego układu nerwowego. Występuje zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci. Pomimo postępu medycyny wciąż stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zachorowań i śmierci u dzieci (szacuje się, że ogólna zachorowalność w Polsce wynosi 6-8/100 000) [1, 2].
Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
W zależności od przyczyny, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dzieli się na:
bakteryjne,
wirusowe,
ZOMR o innym podłożu.
Najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest zakażenie bakterią Streptococcus pneumoniae (odpowiada za około 50% zachorowań). Do rozwoju stanu zapalnego może prowadzić również zakażenie innymi bakteriami, takimi jak: Listeria monocytogenes, Neisseria meningitidis i Haemophilus influenzae typ B.
Z kolei u podłoża wirusowego ZOMR najczęściej leży zakażenie wirusami z rodziny Picornaviridae, rodzaju Enterovirus. Warto podkreślić, że nie są to jedyne wirusy, które mogą prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Jego przyczyną bywają również wirusy odry, różyczki czy świnki.
Wśród innych przyczyn ZOMR wymienia się:
grzybicze infekcje (są rzadką przyczyną ZOMR, ale ryzyko zwiększa się w przypadku upośledzonej odporności),
prątki gruźlicy (gruźlicze ZOMR występuje głównie w krajach słabo rozwiniętych i jest najczęstszą postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych),
wirusy przenoszone przez kleszcze (w przypadku odkleszczowego zapalenia mózgu objawy ustępują całkowicie u większości pacjentów) [1, 2].
Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Pierwsze objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych przypominają infekcję układu oddechowego. U chorego pojawiają się gorączka i ból głowy. Mogą towarzyszyć im: wymioty, apatia, dreszcze, przeczulica skóry, nadmierne odczuwanie dźwięków i zapachów, rozdrażnienie oraz pobudzenie.
Kolejne dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w 2 lub 3 dobie. Są to tzw. objawy oponowe, do których należą:
sztywność karku,
objaw Kerniga,
objaw Flataua,
objaw Brudzińskiego.
U niektórych osób dołączają do tego: zaburzenia świadomości, senność, majaczenie, upośledzenie pamięci, niezrozumiała mowa, napady padaczkowe, niedowład, porażenie nerwów czaszkowych lub mięśni, a także objawy wegetatywne (hiper- lub hipotermia, ślinotok, przyspieszony rytm serca).
Bakteryjne ZOMR ma zazwyczaj cięższy przebieg niż zapalenie spowodowane zakażeniem wirusowym. Może prowadzić do ciężkiej posocznicy z wielonarządową niewydolnością [1, 2].
Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych obejmuje badania:
podmiotowe,
przedmiotowe (charakterystyczne są objawy oponowe m.in. objaw Kerniga),
płynu mózgowo-rdzeniowego (w zależności od stężenia różnych parametrów ocenia się, co jest przyczyną ZOMR),
posiew w celu rozpoznania drobnoustroju odpowiedzialnego za rozwój ZOMR,
testy immunologiczne.
Jak wygląda leczenie po ustaleniu rozpoznania? Wybór metody leczenia zależy od przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku bakteryjnego ZOMR wdrażana jest antybiotykoterapia. Z kolei u chorych z infekcją grzybiczą stosuje się środki przeciwgrzybicze [1, 2].
Jeszcze inaczej wygląda leczenie u chorych z wirusowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Metody leczenia wykorzystywane w tych przypadkach dzieli się na przyczynowe (czyli podawanie leków przeciwwirusowych drogą dożylną) oraz objawowe. Druga z wymienionych metod opiera się na podawaniu dożylnym płynów w celu wyrównania zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowym, a także leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym [3].
Przypisy
[1] Okarska-Napierała, Magdalena, and Ernest Kuchar. "Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci–postępowanie praktyczne." Standardy Medyczne/Pediatria 14 (2017): 241-250.
[2] https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/593,zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych
[3] https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/160404,wirusowe-zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych
