Wścieklizna to wirusowa choroba odzwierzęca (czyli taka, która przenosi się ze zwierząt na człowieka). Cechuje się najwyższą śmiertelnością wśród wszystkich chorób zakaźnych. Występuje na całym świecie, choć w kilku krajach uznaje się ją za niewystępującą, dzięki masowym szczepieniom. Większość przypadków (około 99%) wykrywa się w Azji (szczególnie w Indiach), Ameryce Południowej i Afryce. W Polsce występuje bardzo rzadko co nie oznacza, że można lekceważyć zagrożenie.
Czym jest wścieklizna u ludzi?
Nazwa „wścieklizna” (łac. rabies) nie jest przypadkowa. Nawiązuje do wściekłości – jednego z objawów zakażenia wirusem wścieklizny, który atakuje układ nerwowy. Znana jest również pod nazwą „wodowstręt”, ponieważ innym charakterystycznym objawem jest mimowolny skurcz mięśni na widok wody.
Wściekliznę wywołuje wirus Rabies virus (RABV). W przypadku zwierząt naziemnych przyczyną zakażeń jest biotyp pierwszy. Z kolei pozostałe 6 biotypów tego wirusa odpowiada za wściekliznę u nietoperzy. Przy czym wszystkie biotypy wirusa Rabies virus są patogenne dla człowieka.
Rezerwuar wirusa stanowią zarówno zwierzęta domowe, jak i dzikie. Największe znaczenie w rozprzestrzenianiu się RABV mają zwierzęta dzikie (m.in. lisy, borsuki, nietoperze). Psy czy koty mogą stanowić zagrożenie. Jednak obecnie jest ono niewielkie ze względu na obowiązek szczepień przeciwko wściekliźnie.
Po zakażeniu wirus trafia do mięśni szkieletowych, gdzie następuje proces jego namnażania. Następnie atakuje układ nerwowy i poprzez neurony ruchowe rozprzestrzenia się po organizmie [1, 2, 3].
Przyczyny wścieklizny u ludzi
Do zakażenia wirusem wścieklizny dochodzi w wyniku kontaktu bezpośredniego (pokąsania, zanieczyszczenia uszkodzonej skóry, oślinienia) z zakażonym zwierzęciem. W rzadkich przypadkach dochodzi do zakażenia drogą kropelkową i pyłową lub wziewną, przezśluzówkową lub przezspojówkową.
Wścieklizna charakteryzuje się długim okresem utajenia (średnio 1-3 miesiące). Przy czym zakażony człowiek może być zakaźny dla otoczenia jeszcze przed pojawieniem się objawów. Wirus wścieklizny znajduje się w jego skórze, ślinie i centralnym układzie nerwowym (rzadziej w soku trzustkowym i łzach) [1, 2, 3].
Objawy wścieklizny u ludzi
W początkowym etapie okresie, czyli około 2 miesiące od momentu zakażenia pojawiają się objawy ogólne: zmęczenie, gorączka i ból potylicy. Po pewnym czasie dochodzą do tego inne objawy:
nadmierne pobudzenie,
mimowolne skurcze mięśni,
wodowstręt,
światłowstręt,
ślinotok.
Odpowiednie kroki powinny zostać podjęte jeszcze przed wystąpieniem objawów wścieklizny. Zakażenie wirusem przeżywają tylko pojedyncze osoby, u których uodparnianie bierno-czynne rozpoczęto odpowiednio wcześnie [1, 2, 3].
Leczenie wścieklizny u ludzi
Do tej pory nie wynaleziono leku na wściekliznę. Jeśli u osoby zakażonej nie doszło jeszcze do wystąpienia objawów wdraża się uodparnianie bierno-czynne. Polega ono na podawaniu surowicy oraz serii szczepionek.
Z kolei, gdy pojawiły się już objawy stosuje się jedynie leczenie objawowe. Osobie zakażonej podawane są leki przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe i uspokajające [1, 2, 3].
Profilaktyka wścieklizny u ludzi
W przypadku wścieklizny kluczowe znaczenie ma profilaktyka, ponieważ jest to choroba zakaźna o najwyższej śmiertelności. Po wystąpieniu pierwszych objawów jest już za późno na leczenie.
Jednym ze sposobów na zapobieganie zakażeniu jest szczepienie zwierząt domowych. Szczepionka podawana jest również ludziom, którzy mogą mieć kontakt z zakażonymi zwierzętami (np. podczas pracy, podróży). Warto rozważyć szczepienie przeciwko wściekliźnie w przypadku wyjazdu do krajów, gdzie występuje duże ryzyko zakażenia (obecnie najwięcej przypadków odnotowuje się w Indiach).
Szczepienia profilaktyczne oparte są na trzech dawkach szczepienia podstawowego (które przyjmuje się w ciągu czterech tygodni), dawce uzupełniającej (podawanej po roku) i dawkach przypominających (co 5 lat). Jeśli osoba, która miała bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem nie przyjęła szczepionki profilaktycznej, podaje się jej od razu 5 dawek szczepionki w ciągu miesiąca [1, 2, 3].
Przypisy
[1] Fooks A.R., Cliquet F., Finke S. i in. Rabies. Nat Rev Dis Primers, 2017, 3.
[2] Sadkowska-Todys M. Wścieklizna – aktualne problemy epidemiologiczne. Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, 2(1).
[3] https://medycynatropikalna.pl/choroba/wscieklizna
