Wraz z nadejściem wiosny, zwiększa się aktywność różnego rodzaju owadów oraz pajęczaków. Choć ukąszenia komarów wiążą się z uporczywym swędzeniem, to jednak ugryzienia kleszczy są znacznie bardziej niebezpieczne, ponieważ mogą być źródłem zakażenia boreliozą lub wirusem kleszczowego zapalenia mózgu.
W przypadku zakażenia boreliozą po ukłuciu kleszcza na ciele pojawia się charakterystyczny rumień, tzw. wędrujący. To jeden z pierwszych objawów boreliozy, jednak łatwo go zbagatelizować, myląc zaczerwienienie z reakcją alergiczną. Sprawdź, jak wygląda rumień po kleszczu, jak odróżnić go od uczulenia oraz jak postępować w przypadku podejrzenia boreliozy.
Czym jest rumień wędrujący?
Rumień wędrujący (łac. erythema migrans) to zmiana skórna przypominająca czerwoną obręcz z rozjaśnieniem w centralnej części. Pojawia się zwykle w miejscu ukąszenia przez kleszcza (jednak nie jest to regułą) zwykle po ok. 1-2 tygodniach, choć zdarzają się wyjątki, zarówno w jedną, jak i drugą stronę (maksymalnie do 30 dni od ukłucia). Nazwa przypadłości pochodzi od charakterystycznej aktywności rumienia, który stopniowo zwiększa swój rozmiar, rozszerzając się [1].
Przyczyny rumienia wędrującego
Przyczyną rumienia wędrującego jest zakażenie bakteriami z rodzaju Borrelia, które są przenoszone na ludzi przez ukąszenie kleszcza. Przy czym należy zaznaczyć, że nie każdy kleszcz jest nosicielem krętka, a to oznacza, że nie zawsze ukłucie prowadzi do zarażenia.
Ryzyko transmisji bakterii z rodzaju Borrelia wynosi około 4%. Rośnie wraz z nieprawidłową techniką usunięcia kleszcza, a także czasem wkłucia.
Objawy rumienia po kleszczu
Z początku na ciele pojawia się niewielka grudka lub czerwona plamka, która rozszerza się w miarę upływu czasu. Wraz z powiększaniem się rumienia, blednie też jego środek. Wielkość jego średnicy wynosi od 5 do ok. 20 cm.
Rumień wędrujący zazwyczaj przypomina nieregularny okrąg, jednak w niektórych przypadkach ma podłużny kształt. Warto wiedzieć, że rumień, mimo dużego rozmiaru i wyraźnego zaczerwienienia, nie jest wypukły i nie towarzyszy mu obrzęk. To płaska zmiana skórna, która zwykle nie jest bolesna, gorąca, ani swędząca.
Rumień wędrujący jest głównym objawem boreliozy — występuje aż u 50-80% chorych we wczesnej fazie zakażenia bakterią Borrelia burgdorferi. Poza rumieniem początkowemu etapowi infekcji mogą towarzyszyć też inne objawy, takie jak:
- osłabienie,
- podniesiona temperatura ciała,
- bóle mięśniowo-stawowe,
- bóle głowy.
Przy czym należy zaznaczyć, że po ukłuciu przez kleszcza nie zawsze pojawia się zmiana skórna, która jest rumieniem wędrującym. Niewielkie zaczerwienienie występujące u większości osób to najczęściej nie rumień, a jedynie reakcja alergiczna na różnego rodzaju związki chemiczne, zawarte w ślinie pajęczaka. Rumień wędrujący pojawia się dopiero po kilku dniach od ukąszenia, dlatego jeśli plamka na ciele widoczna jest od razu, jej średnica wynosi mniej, niż 5 cm, a ponadto nie zwiększa swoich rozmiarów, to najprawdopodobniej jest to objaw reakcji alergicznej.
W przypadku reakcji alergicznej charakterystyczne jest również to, że w miejscu ukąszenia kleszcza pojawia się obrzęk, dyskomfort, uporczywy świąd. Tego typu objawy zazwyczaj nie występują w przypadku rumienia wędrującego, który stanowi charakterystyczny objaw boreliozy.
W razie wątpliwości zalecana jest konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu, który najprawdopodobniej zaleci dalszą obserwację miejsca wkłucia i przepisze odpowiednie leki przeciwalergiczne [3].
Leczenie rumienia wędrującego
Diagnozowanie boreliozy odbywa się w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Zwykle wystarczy wywiad medyczny i oględziny zaczerwienienia. Należy zaznaczyć, że nie każde ukłucie kleszcza wywołuje boreliozę lub kleszczowe zapalenie mózgu. Co więcej nawet ukąszenie przez zakażonego kleszcza nie zawsze jest równoznaczne z migracją bakterii do ludzkiego organizmu. Z tego względu oddawanie kleszcza do badania laboratoryjnego pod kątem nosicielstwa Borrelia burgdorferi nie ma sensu. O ile negatywny wynik wyklucza możliwość zachorowania na boreliozę, to pozytywny wcale go nie potwierdza.
Jeżeli lekarz rodzinny potwierdzi, że zmiana skórna na Twoim ciele to rumień wędrujący, należy rozpocząć leczenie boreliozy. Z racji, iż objaw ten jest charakterystyczny dla tej choroby, nie trzeba wykonywać dodatkowych badań laboratoryjnych, potwierdzających obecność krętków Borrelia burgdorferi. Im szybciej rozpoczniesz antybiotykoterapię, tym większa szansa skutecznego wyleczenia boreliozy.
Borelioza jest chorobą wieloukładową, która stopniowo może zająć nie tylko skórę, ale także układ nerwowy, stawy czy serce. Nie da się w pełni zregenerować narządów uszkodzonych przez bakterie, dlatego tak ważne jest rozpoczęcie antybiotykoterapii na jak najwcześniejszym etapie – nawet jeśli u pacjenta nie występują inne objawy boreliozy, oprócz rumienia wędrującego. Antybiotykoterapia trwa najczęściej 2-4 tygodnie. Najwyższą skuteczność w leczeniu boreliozy mają: amoksycylina, azytromycyna, doksycyklina i aksetyl cefuroksymu [1, 2].
Jak usunąć kleszcza?
Ryzyko zakażenia zwiększa nieprawidłowa technika wyciągania wbitego kleszcza. Nie powinno się go wykręcać, zgniatać, ani smarować masłem, czy alkoholem, ponieważ w wyniku takiego działania może dojść do wymiotów pajęczaka i przeniesieniu patogenów z jego przewodu pokarmowego na żywiciela. Jeśli w ciele pozostanie jakaś część kleszcza, również należy ją usunąć.
Najlepszym sposobem na wyciągnięcie kleszcza jest skorzystanie z narzędzi dostępnych w aptece, takich jak lasso, specjalna karta, czy nawet zwykła pęseta. Uchwyć kleszcza jak najbliżej skóry, a następnie wyciągnij jednym zdecydowanym ruchem ku górze. Zdezynfekuj miejsce ukąszenia i obserwuj przez kolejne dni.
Pamiętaj, że im dłużej kleszcz pozostaje w ciele człowieka, tym większe ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi, dlatego nigdy nie zwlekaj z wyjęciem pasożyta.
Jak zapobiec rumieniowi i boreliozie?
Istnieje kilka prostych sposobów na to, aby zmniejszyć ryzyko boreliozy:
- zakładanie odzieży chroniącej całe ciało przed wycieczką do lasu lub wizytą na działce (zalecane są ubrania w jasnym kolorze, ponieważ pozwalają szybko zobaczyć kleszcza);
- zakrywanie głowy podczas przebywania w miejscu, w którym lubią bytować kleszcze (np. las);
- stosowanie repelentów odstraszających kleszcze;
- jak najszybsze usuwanie kleszcza;
- dokładne oglądanie ciała po powrocie z lasu lub działki (kleszcze najczęściej wbijają się w okolicach pępka, głowy, szyi, uszów i miejscach zgięcia dużych stawów;
- sprawdzanie, czy po ukąszeniu kleszcza nie pojawiają się niepokojące objawy;
Na ten moment nie istnieje uniwersalna szczepionka, która chroni przed wszystkimi chorobami przenoszonymi przez kleszcze. Dostępne jest jedynie szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu. Jest zalecane osobom z grupy wysokiego ryzyka m.in. pracownikom gospodarstw rolnych, leśnikom, uczestnikom zajęć terenowych w lesie. Nie ma jednak możliwości zaszczepienia się przeciwko boreliozie, dlatego warto pamiętać o powyższych zasadach profilaktyki [4, 5].
Jeśli zauważysz u siebie rumień po kleszczu, nie zwlekaj z wizytą w gabinecie internisty — nie czekaj, aż zmiana zniknie samoistnie. Choć rumień wędrujący faktycznie ustępuje po kilku tygodniach bez leczenia, to jednak jego zniknięcie nie oznacza wyzdrowienia.
Przypisy
[1] M. Wiercińska, Rumień wędrujący – jak wygląda, leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/322679,rumien-wedrujacy-jak-wyglada-zdjecia-leczenie (dostęp: 21.03.2024 r.).
[2] A. Godek, Nowoczesne metody leczenia boreliozy z koinfekcją (antybiotyki, żywienie), "Borgis – Medycyna Rodzinna" 2014, nr 3, s. 147-151.
[3] E. Kuchar, Czy zaczerwienienie w miejscu ukąszenia przez kleszcza może wskazywać na boreliozę?, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/ekspert/93486,zaczerwienienie-w-miejscu-ukaszenia-przez-kleszcza (dostęp: 21.03.2024 r.).
[4] R. Flisiak, J. Szechiński, J. Mrukowicz, Borelioza z Lyme, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.5.1.
[5] Profilaktyka chorób odkleszczowych, https://www.gov.pl/web/wsse-warszawa/profilaktyka-chorob-odkleszczowych
