Ciąża to szczególny czas dla kobiety. Styl życia, jaki prowadzi przez te 9 miesięcy, ma wpływ nie tylko na jej organizm, ale i płód. W związku z tym tak duży nacisk kładzie się na zdrowe odżywianie, suplementację, a także unikanie używek. Jedną z najważniejszych zasad jest unikanie picia alkoholu przez całą ciążę. Nieprzestrzeganie tego zalecenia może doprowadzić do płodowego zespołu alkoholowego (FAS). Co kryje się pod tym pojęciem?
Czym jest płodowy zespół alkoholowy?
Płodowy zespół alkoholowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS) to zaburzenia rozwojowe u dziecka, które w życiu płodowym było narażone na szkodliwe działanie alkoholu. Badacze wyliczyli, że każde 50 mg alkoholu etylowego doprowadza do obumarcia aż 20 milionów neuronów.
Zmiany fizyczne i psychiczne występujące u dzieci z FAS są nieodwracalne, dlatego tak ważne jest unikanie picia alkoholu (nawet w najmniejszych ilościach) przez całą ciążę.
Jak często występuje FAS? Szacuje się, że na 300 000 urodzeń, aż 1 000 dzieci ma płodowy zespół alkoholowy. Dane te dotyczą Polski [1], [2].
Przyczyny płodowego zespołu alkoholowego
Alkohol spożywany przez kobietę w ciąży przenika przez łożysko i ma negatywny wpływ na płód. Jego mechanizmy umożliwiające metabolizowanie alkoholu nie są w pełni wykształcone, dlatego niezmetabolizowany alkohol zakłóca rozwój organizmu, uszkadza komórki ośrodkowego układu nerwowego, a także innych układów i narządów.
Do tej pory nie określono, jaka ilość etanolu stanowi zagrożenie. Zaobserwowano, że nawet jeśli kobieta w ciąży pije małe ilości alkoholu, może spowodować to FAE (ang. Fetal Alcohol Effects), charakteryzujący się mniej nasilonymi objawami niż FAS. Poza tym picie alkoholu w III trymestrze ciąży jest jedną z przyczyn przedwczesnego porodu [1].
Objawy płodowego zespołu alkoholowego
Określenie “zespół” nie jest przypadkowe, ponieważ u dziecka z FAS obserwuje się różne wady fizyczne, niepełnosprawność intelektualną, a także problemy z funkcjonowaniem w życiu codziennym.
Wśród objawów FAS wymienia się m.in.:
- deformacje palców i kończyn;
- mały obwód głowy;
- wady serca;
- opóźniony rozwój i niepełnosprawność intelektualna wynikające z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego;
- problemy ze słuchem lub wzrokiem;
- obniżone lub zbyt duże napięcie mięśniowe;
- trudności z koncentracją i nauką;
- słabe zdolności przewidywania;
- nadpobudliwość i zachowania agresywne;
- niski iloraz inteligencji;
- dysmorfie twarzy (szeroka i spłaszczona twarz, krótki nos, szerokie szpary powiekowe, cienka górna warga, mała żuchwa);
Po urodzeniu może pojawić się zespół odstawienny, który objawia się nadwrażliwością na dźwięk i światło, zaburzeniami snu i drgawkami. Ponadto u noworodków widoczne są problemy ze ssaniem.
Z kolei objawy neurologiczne FAS ujawniają się z reguły między 2. a 10. rokiem życia. U starszych dzieci obserwuje się m.in. trudności z myśleniem abstrakcyjnym i wyciąganiem wniosków, które utrudniają codzienne funkcjonowanie [1], [2].
Leczenie płodowego zespołu alkoholowego
Jak wygląda diagnostyka FAS? Upośledzenie umysłowe i dysmorfie wymagają konsultacji z lekarzem genetykiem. Specjalista ustala rozpoznanie na podstawie szczegółowego wywiadu lekarskiego, objawów klinicznych i badań dodatkowych. Na ten moment nie ma konkretnego badania, które pozwoliłoby na jednoznaczne stwierdzenie FAS lub FAE.
Nie ma lekarstwa na płodowy zespół alkoholowy. Zmiany psychiczne i fizyczne spowodowane toksycznym działaniem etanolu są nieodwracalne. Jednak odpowiednio wczesna diagnoza i leczenie pomagają zmniejszyć niektóre skutki i ryzyko wtórnych niepełnosprawności.
Postępowanie zależy od stanu intelektualnego, stopnia funkcjonowania i wieku dziecka. Większość chorych wymaga stałej opieki psychologicznej i umieszczenia w klasie edukacyjnej, która pozwala na uzyskanie wykształcenia dostosowanego do specyficznego stylu uczenia się osób z FAS [1].
Profilaktyka płodowego zespołu alkoholowego
Profilaktyka FAS polega na unikaniu picia alkoholu przez całą ciążę (oraz przy jej podejrzeniu). Żadna ilość etanolu nie jest bezpieczna dla płodu, dlatego nie można mówić tu nawet o okazjonalnym piciu.
