Osutki to grupa zmian o różnorodnym wyglądzie, które występują na skórze i błonach śluzowych. Ich przyczyny są różne – od zakażeń wirusowych i bakteryjnych przez narażenie na czynniki uczulające po przyjmowanie niektórych leków. Zmiany, które są wynikiem przyjmowania leków nazywa się “osutkami polekowymi”.
Czym są osutki polekowe?
Przyjmowanie leków może prowadzić do wystąpienia różnych łagodnych działań niepożądanych. W niektórych przypadkach są to nudności, a w innych np. zmiany skórne. Szacuje się, że te ostatnie występują u ponad 2% osób przyjmujących leki (zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci). Częściej u osób w wieku podeszłym przyjmujących wiele leków, chorych na AIDS czy schorzenia wątroby lub nerek.
Skórne reakcje polekowe są różne. Jedną z nich jest osutka polekowa, czyli reakcja alergiczna na przyjmowane leki, która pojawia się na skórze i błonach śluzowych [1], [2].
Przyczyny osutek polekowych
Osutki polekowe, jak sama nazwa mówi, są reakcją organizmu na przyjmowany lek. Dokładny mechanizm ich powstawania nie jest znany. Jedna z teorii mówi o haptenie. Zgodnie z jej założeniem lek musi najpierw połączyć się z białkiem, aby doprowadzić do reakcji immunologicznej i produkcji przeciwciał.
Do środków farmakologicznych, które najczęściej wywołują osutki polekowe, należą m.in. tiazydy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, barbiturany, sulfonamidy i penicylina [1], [2].
Objawy osutek polekowych
Osutki polekowe mogą pojawić się na całym ciele lub tylko określonym obszarze. Z reguły występują symetrycznie w okolicach narządów płciowych, błon śluzowych i na kończynach po stronie prostowników.
Mają one różny charakter:
- osutka odropodobna – pojawia się zazwyczaj po około 1-2 tygodniach od przyjęcia leku, utrzymuje się przez kilka dni lub tygodni od jego odstawienia i ma postać małych, rozsianych, różowych lub czerwonych plamek albo grudek;
- ostra uogólniona osutka krostkowa – zazwyczaj występuje po około 1-4 dni od podania leku, utrzymuje się przez 1-2 tygodni i ma postać licznych, niewielkim (1-2 mm) jałowych krostek;
Zmianom skórnym mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak gorączka (w przypadku osutki odropodobnej jest ona zazwyczaj niewysoka), świąd, osłabienie czy skurcz oskrzeli. W niektórych przypadkach pojawiają się również niepokojące sygnały wskazujące na niewydolność narządów wewnętrznych.
Zdarza się, że objawy osutki polekowej są mylone ze zmianami skórnymi, które występują w przebiegu zakażenia wirusowego lub bakteryjnego, kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia czy alergicznego kontaktowego zapalenia skóry [1], [2].
Leczenie osutek polekowych
Jak wygląda diagnostyka i leczenie osutek polekowych? Podstawą rozpoznania jest szczegółowy wywiad lekarski, w którym pojawia się pytanie o przyjmowane leki. Często zebranie dokładnego wywiadu i ustąpienie zmian skórnych po odstawieniu leku są wystarczające do rozpoznania osutki polekowej. Jednak w niektórych przypadkach lekarz może zlecić również naskórkowe testy płatkowe, testy śródskórne lub punktowe testy skórne, a także morfologię krwi.
Leczenie polega przede wszystkim na zaprzestaniu przyjmowania leku, który powoduje zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych. Przy czym nie należy robić tego samodzielnie. Decyzja o odstawieniu leku powinna być skonsultowana z lekarzem. W przypadku gorączki zaleca się również leki przeciwgorączkowe.
Dodatkowo można stosować miejscowo preparaty, które łagodzą świąd i przyspieszają gojenie się wykwitów. Pomocne są także emolienty, które przywracają odpowiedni poziom nawilżenia skóry i wzmacniają jej naturalną barierę ochronną.
Należy pamiętać, że niepożądana reakcja na lek nie zawsze jest osutką polekową. W przypadku dzieci do częstych reakcji polekowych zaliczają się: pokrzywka polekowa (jej przyczyną może być kodeina czy niesteroidowe leki przeciwzapalne), reakcje typu choroby posurowiczej, zespół toksycznej nekrolizy naskórka, trwałe wykwity polekowe czy zespół nadwrażliwości na leki [1].
