Odleżyny to bolesne uszkodzenia skóry i tkanek pod nią, które najczęściej występują w miejscach narażonych na stały kontakt z podłożem (np. okolicach kości krzyżowej). Ich wczesne rozpoznanie i odpowiednia profilaktyka mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu poważnym powikłaniom.
Czym są odleżyny?
Odleżyny to owrzodzenia spowodowane długotrwałym uciskiem, które rozwijają się u osób przebywających w jednej pozycji przez dłuższy czas. Najczęściej występują w okolicy krzyżowej, piętach lub pośladkach u pacjentów unieruchomionych. Mogą pojawić się również na łokciach, okolicach kostek i kolanach.
Odleżyny często obserwuje się u chorych, którzy przebywają w zakładach opiekuńczo-leczniczych, oddziałach neurologicznych czy rehabilitacyjnych. Jednak największą liczbę przypadków (14-25%) stanowią osoby z zaawansowaną chorobą nowotworową [1], [2].
Przyczyny odleżyn
Jakie są przyczyny powstawania odleżyn? Główną przyczyną ich powstawania jest długotrwały ucisk na skórę i tkanki podskórne, co prowadzi do zaburzeń krążenia i niedotlenienia tkanek. Poniżej zostały przedstawione czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia odleżyn.
- Unieruchomienie: długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji, zwłaszcza u pacjentów leżących lub siedzących.
- Niedostateczna pielęgnacja skóry: brak regularnej higieny i nawilżenia skóry może prowadzić do jej osłabienia i większej podatności na uszkodzenia.
- Niewłaściwe odżywianie: niedobory białka, kalorii oraz witamin i składników mineralnych mogą osłabiać strukturę skóry i spowalniać procesy gojenia.
- Zaburzenia czucia: utrata czucia w wyniku uszkodzenia nerwów może prowadzić do braku reakcji na ból lub dyskomfort związany z uciskiem.
- Wilgotność skóry: narażenie na wilgoć, zwłaszcza w okolicach narażonych na kontakt z moczem i kałem, zwiększa ryzyko uszkodzeń skóry [1], [2].
Objawy odleżyn
Wczesne objawy odleżyn obejmują: rumień, obrzęk i ból. Skóra staje się zaczerwieniona i nie blednie po naciśnięciu palcem. Ponadto dochodzi do nagromadzenia płynów w tkankach i pojawienia się uczucia dyskomfortu oraz bólu w miejscu ucisku.
W miarę postępu odleżyny mogą pojawić się inne objawy, takie jak:
- pęcherze (wypełnione płynem pęcherzyki na powierzchni skóry)
- owrzodzenia (głębsze uszkodzenia skóry i tkanki podskórnej, prowadzące do powstania ran)
- martwica (obumieranie tkanek w wyniku długotrwałego niedotlenienia)
Zgodnie z podziałem klinicznym odleżyn wg Torrance’a wyróżnia się:
- blednące zaczerwienienie
- nieblednące zaczerwienienie
- owrzodzenie, czyli uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkanką podskórną
- uszkodzenie, które obejmuje również tkankę podskórną do granicy z powięzią
- zaawansowaną martwicę, która przekracza powięź i obejmuje mięśnie (czasami również kości, stawy i ścięgna) [1], [2]
Leczenie odleżyn
Jak diagnozuje się i leczy odleżyny? Rozpoznanie opiera się głównie na badaniu klinicznym, polegającym na ocenie stanu skóry i identyfikacji zmian charakterystycznych dla odleżyn. W zależności od stopnia zaawansowania zmian lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak:
- badania laboratoryjne (np. morfologia krwi, oznaczenie poziomu wskaźników stanu zapalnego)
- badania mikrobiologiczne (np. posiewy z rany w celu identyfikacji ewentualnych zakażeń)
Po rozpoznaniu odleżyn wprowadza się leczenie, które opiera się na regularnych zmianach pozycji ciała w celu redukcji nacisku, pielęgnacji skóry i leczeniu ran. Jeśli chodzi o dwa ostatnie punkty, wskazane jest regularne stosowanie preparatów o właściwościach nawilżających i natłuszczających skórę oraz dokładne oczyszczanie ran.
W leczeniu odleżyn zaleca się również odpowiednio zbilansowaną dietę. Ważna jest odpowiednia podaż białka, witamin i składników mineralnych, które wspierają proces gojenia [1], [2].
Profilaktyka odleżyn
Profilaktyka odleżyn obejmuje:
- edukację pacjenta i personelu medycznego
- regularne zmiany pozycji ciała (najlepiej co 2 godziny)
- stosowanie specjalnych materaców i poduszek
- pielęgnację skóry poprzez regularne mycie, osuszanie i nawilżanie, a także unikanie kontaktu z wilgocią
Wdrożenie tych działań zmniejsza ryzyko powstawania odleżyn i poprawia komfort życia pacjentów narażonych na ich wystąpienie [1], [2].
