Mononukleoza jest to choroba wywoływana przez wirus EBV, czyli wirus Epsteina-Barr. Nazywana jest chorobą pocałunków, ponieważ przenosi się wraz z zarażoną śliną chorego, bardzo często podczas pocałunków. Mononukleoza dotyka często osoby młodsze, dzieci w wieku szkolnym, ale również osoby dorosłe. Bardzo często ta choroba wirusowa mylona jest ze zwykłym przeziębieniem, a częste objawy mononukleozy to bóle głowy i bóle gardła, wraz z ogólnym zmęczeniem. Objawy przypominają do złudzenia grypę i osłabienie, dlatego bardzo ważna jest diagnostyka i odpowiednie leczenie objawowe.
Czym jest mononukleoza?
Mononukleoza zakaźna wynika z zakażenia wirusem EBV, który należy do grupy Herpesviridae. Choroba ta często przebiega bezobjawowo i nosiciele wirusów nawet nie są świadomi, że wirus mononukleozy zakaźnej znajduje się w ich organizmie. Zakażenia są bardzo powszechne i ponad 90% ludzi miało za sobą styczność z tym wirusem.
Jak często występuje mononukleoza zakaźna? Jest to choroba, z którą zmagają się ludzie na całym świecie. Niemal połowa dzieci i większość osób dorosłych ma dodatnie miano przeciwciał, które świadczy o przebytym zakażeniu wirusem EBV.
Przyczyny mononukleozy zakaźnej
Mononukleozę zakaźną wywołuje wirus EBV (wirus Epstein-Barr). Należy on do rodziny Herpesviridae, a konkretnie do podrodziny Gammaherpesvirinae i jest jednym z najpowszechniejszych wirusów, z którym zetknęła się większość ludzi na całym świecie. Szacuje się, że około 90-95% dorosłych osób zostało zakażonych tym wirusem w ciągu życia. Jednak w wielu przypadkach infekcja przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami.
Jak można zarazić się mononukleozą?
Mononukleozę zakaźną można zarazić się drogą kropelkową, przez ślinę. Najczęściej do zakażenia dochodzi przez pocałunki, stąd też jej nawa. Wirusy, które wtargną do organizmu mogą być aktywne i po przebytej chorobie przechodzą w stan uśpienia. Cykl letalny oznacza, że będzie on w organizmie i może się uaktywnić w momencie wystąpienia słabszej odporności lub innej ciężkiej choroby.
Wirus najłatwiej rozprzestrzenia się wśród dzieci, poprzez branie do ust zabawek, czy wkładanie rąk do buzi i potem dotykanie innych dzieci, czy zabawek. Osoby starsze zarażają się najczęściej poprzez pocałunki lub przez drogę płciową, przeszczep narządów, przez drogę krwiopochodną.
Mononukleoza zakaźna — objawy
Mononukleoza zakaźna bardzo często przebiega bezobjawowo. Niemniej jednak nie można bagatelizować tej choroby. Im starszy wiek, tym objawy mononukleozy zakaźnej mogą być groźniejsze. Czas chorobowy zwykle nie przekracza 14 dni, jednak rozmnażania po organizmie może zając wirusowi nawet 2 miesiące.
Typowe objawy mononukleozy to:
- bóle mięśniowe,
- bóle głowy,
- bóle stawów,
- powiększone węzły chłonne
- nadmierne zmęczenie,
- stany depresyjne,
- bóle brzucha i brak apetytu.
Jak widać są to objawy bardzo podobne do zwykłego przeziębienia lub grypy. Dlatego tak często mononukleoza jest mylona podczas pierwszego badania.
W późniejszym czasie objawy choroby staja się coraz ostrzejsze i pojawia się gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, powiększone migdałki, zapalenie gardła wraz z dużym przekrwieniem i bardzo dużym bólem. Bardzo często na migdałkach pojawia się biały nalot, powiększenie śledziony i wątroby. U dzieci mononukleoza zakaźna może powodować wysypkę na skórze, a nieodpowiednie leki mogą pogorszyć stan skóry.
W gorszych przypadkach występuje również zapalenie wątroby, zapalenie płuc, ciężkie choroby nerek, wtórne zakażenia bakteryjne, zapalenie mięśnia sercowego, jako powikłania mononukleozy zakaźnej.
W przebiegu mononukleozy zakaźnej może pojawić się wiele powikłań, dlatego odpowiednia diagnostyka jest bardzo ważna. Nieodpowiednia diagnostyka i leczenie mononukleozy zakaźnej może wywołać powikłania neurologiczne, np. zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, czy nawet pęknięcie śledziony.
Mononukleoza a inne choroby
Mononukleoza zakaźna to choroba, która nie tylko prowadzi do charakterystycznych objawów (takich jak gorączka, ból gardła i powiększenie węzłów chłonnych), ale jest również związana z wieloma innymi schorzeniami, które mogą wystąpić w wyniku zakażenia tym wirusem.
EBV, po wniknięciu do organizmu, może pozostawać w stanie utajonym w komórkach układu odpornościowego (szczególnie w limfocytach B), co może prowadzić do późniejszych powikłań zdrowotnych. Ponadto, mononukleoza zakaźna nie jest jedyną chorobą, której przyczyną jest wirus EBV. Infekcja EBV wiąże się z ryzykiem wystąpienia szeregu innych poważnych schorzeń, w tym niektórych nowotworów i chorób autoimmunologicznych.
Wirus Epstein-Barr jest czynnikiem etiologicznym kilku rodzajów nowotworów, w tym chłoniaka Burkitta, chłoniaka Hodgkina oraz raków nosogardła.
- Chłoniak Burkitta: agresywny nowotwór limfatyczny, który występuje przede wszystkim w krajach tropikalnych, a jego rozwój jest ściśle związany z przewlekłą infekcją EBV, (szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym). Objawia się m.in. zaparciami, bólami brzucha, nudnościami i wymiotami.
- Chłoniak Hodgkin: diagnozuje się go głównie u młodych dorosłych. Większość przypadków chłoniaka Hodgkina wykazuje obecność wirusa w komórkach nowotworowych, co sugeruje, że infekcja EBV może odgrywać rolę w patogenezie tej choroby.
Poza nowotworami, infekcja wirusem EBV jest również związana z rozwojem innych chorób, w tym chorób autoimmunologicznych. Należy do nich np. stwardnienie rozsiane, w którym obserwuje się wyższy wskaźnik zakażeń EBV wśród pacjentów w porównaniu do osób zdrowych.
Zaobserwowano również związek między zakażeniem wirusem EBV a chorobami takimi jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów. W przypadku tych schorzeń wirus może działać jako jeden z czynników inicjujących autoimmunologiczne ataki na tkanki organizmu (polegają one na tym, że komórki układu immunologicznego zaczynają atakować własny organizm).
Leczenie mononukleozy zakaźnej
Leczenie mononukleozy zakaźnej polega głównie na łagodzeniu objawów, ponieważ nie ma specyficznej terapii przeciwwirusowej. W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie. Kluczowe w leczeniu są leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen) oraz odpoczynek. W przypadku powiększonej wątroby i śledziony zaleca się unikanie aktywności fizycznej, aby zmniejszyć ryzyko pęknięcia śledziony. Z kolei, gdy pojawiają się infekcje bakteryjne, stosuje się antybiotyki.
Diagnostyka mononukleozy zakaźnej
Diagnostyka zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, w którym lekarz pyta o czas trwania objawów, kontakt z osobami chorymi oraz ewentualne czynniki ryzyka, takie jak niedawne infekcje wirusowe lub osłabienie układu odpornościowego.
Pojawienie się określonych objawów klinicznych może wskazywać na mononukleozę, ale nie jest wystarczające do postawienia diagnozy. Do rozpoznania konieczne są również badania laboratoryjne, takie jak:
- test na obecność przeciwciał heterofilnych (jest to test serologiczny, który wykrywa przeciwciała, które są produkowane w odpowiedzi na zakażenie EBV – zazwyczaj jest pozytywny po 2-3 tygodniach od wystąpienia objawów),
- badanie na obecność przeciwciał IgM i IgG przeciwko wirusowi Epstein-Barr,
- badanie morfologiczne krwi (obserwuje się leukocytozę z limfocytozą, czyli zwiększoną liczbę białych krwinek i wzrost liczby monocytów we krwi),
- testy wątrobowe.
W diagnostyce wykorzystuje się również badania obrazowe. W przypadku podejrzenia powiększenia wątroby i śledziony, zaleca się badanie ultrasonograficzne (USG).
Diagnostyka różnicowa
Mononukleoza musi być różnicowana z innymi chorobami o podobnych objawach, takimi jak:
- angina paciorkowcowa,
- cytomegalia,
- toksoplazmoza,
- choroby wirusowe (np. wirusowe zapalenie gardła) [6].
Leczenie objawowe
Przy leczeniu mononukleozy zakaźnej najczęściej stosuje się metody objawowe. W przypadku gorączki podawane są leki przeciwgorączkowe (ibuprofen, paracetamol). Jeżeli występuje ból gardła dodatkowo podaje się preparaty w aerozolu, środki przeciwbólowe i płukanki zawierające benzydaminę i lidokainę.
Oczywiście podczas choroby bardzo ważna jest dieta i nawodnienie dziecka. Niechęć do jedzenia można przeskoczyć poprzez stosowanie wysokoenergetycznych koktajli.
W ciężkich stanach koniecznie trzeba udać się do lekarza, aby dokładnie zbadał stan pacjenta i przepisał specjalistyczne leki. Jest to bardzo ważne, aby uniknąć powikłań mononukleozy zakaźnej, czym może być nawet zapalenie mózgu.
Powikłania mononukleozy
Mononukleoza zakaźna zazwyczaj przebiega w sposób łagodny, ale może prowadzić do różnych powikłań (w rzadkich przypadkach są one zagrożeniem nie tylko dla zdrowia, ale i życia). Powikłania te mogą dotyczyć różnych układów i narządów, dlatego ważna jest wczesna diagnostyka i monitorowanie stanu zdrowia w trakcie choroby.
Jakie są najczęstsze i najcięższe powikłania mononukleozy?
Powiększenie śledziony to jedno z najczęstszych powikłań mononukleozy. W wyniku działania wirusa, śledziona staje się obrzęknięta, co zwiększa ryzyko jej uszkodzenia – szczególnie w przypadku urazu mechanicznego (np. w trakcie aktywności fizycznej). W rzadkich przypadkach obserwuje się również pęknięcia śledziony, które może prowadzić do ciężkiego krwotoku wewnętrznego i zagrażać życiu. W takim przypadku niezbędna jest natychmiastowa interwencja chirurgiczna.
Innym poważnym powikłaniem mononukleozy jest zapalenie wątroby (hepatitis). Jego objawy mogą obejmować żółtaczkę (zażółcenie skóry i białek oczu), ból w prawym górnym kwadrancie brzucha oraz podwyższenie poziomu enzymów wątrobowych w badaniach laboratoryjnych. Zwykle zapalenie wątroby jest łagodne, ale w rzadkich przypadkach może prowadzić do cięższych uszkodzeń wątroby. Chorzy z zapaleniem wątroby powinni unikać alkoholu oraz leków obciążających wątrobę.
Mononukleoza może również prowadzić do powikłań neurologicznych, z których najczęstszym jest zapalenie opon mózgowych (meningitis). Zapalenie mózgu (encephalitis) występuje rzadziej, ale może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Objawy zapalenia opon mózgowych to bóle głowy, sztywność karku, gorączka i światłowstręt. Z kolei zapalenie mózgu może prowadzić do zaburzeń świadomości, drgawek oraz neurologicznych deficytów, takich jak porażenie.
"Choroba pocałunków" może także powodować zaburzenia w układzie oddechowym, takie jak zator płucny i zapalenie płuc. Zator płucny jest rzadkim, ale poważnym powikłaniem, które może wystąpić na skutek zakrzepicy żył głębokich. Z kolei zapalenie płuc, które może być wywołane przez współistniejące infekcje bakteryjne, stanowi zagrożenie dla życia pacjenta (zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym).
Do rzadkich powikłań mononukleozy należą również zaburzenia hematologiczne, takie jak niedokrwistość hemolityczna, w której dochodzi do zniszczenia czerwonych krwinek, oraz małopłytkowość, czyli niski poziom płytek krwi, co może prowadzić do łatwiejszego krwawienia i siniaków. W skrajnych przypadkach może dojść do zjawiska autoimmunologicznego, w którym organizm zaczyna atakować swoje własne komórki krwi.
Mononukleoza jest chorobą wirusową, ale jedynym z jej powikłań mogą być infekcje bakteryjne. Bakterie, takie jak paciorkowce, mogą wywołać zapalenie migdałków, a także zapalenie płuc. Leczenie tych infekcji wymaga antybiotykoterapii, która pomaga zapobiec poważnym konsekwencjom, takim jak ropnie w gardle czy sepsa.
Na koniec warto wspomnieć też o tym, że po przebyciu mononukleozy część osób może doświadczyć objawów, które przypominają zespół chronicznego zmęczenia (CFS). Obejmują one długotrwałe zmęczenie, trudności w koncentracji, bóle głowy oraz bóle mięśniowe i mogą wpływać na jakość życia pacjentów [7], [8].
Mononukleozę zakaźna to choroba, którą wywołuje wirus EBV. Jej objawy są bardzo często mylone ze standardowymi objawami przeziębienia lub grypy. Typowe objawy grupo podobne mogą zmylić lekarza, dlatego warto bacznie się obserwować i mówić o wszelkich zmianach specjaliście. Zakażenie bezobjawowe jest bardzo częste i polega na wegetacji wirusa EBV w naszym organizmie do czasu, kiedy nie będzie on na tyle słaby, aby nie mógł się przed nim obronić. Mononukleozę zakaźną można zarazić się poprzez pocałunek oraz od dzieci, które wszystko wkładają do ust i roznoszą wirusy.
Przypisy
[1] SK. Dunmire, KA. Hogquist, HH. Balfour. Infectious Mononucleosis. "Current Topics in Microbiology and Immunology." 2015;390(Pt 1):211-240.
[2] MH. Ebell. Epstein-Barr virus infectious mononucleosis. "American Family Physician." 2004 1;70(7):1279-1287.
[3] J. Womack, M. Jimenez. Common questions about infectious mononucleosis. "American Family Physician." 2015 15;91(6):372-376.
[4] Young, L. S., & Rickinson, A. B. (2004). Epstein-Barr virus: 40 years on. Nature Reviews Cancer, 4(10), 757-768.
[5] Venkataraman, T., & Ijaz, S. (2013). Epstein-Barr virus and its role in human disease. Clinics in Dermatology, 31(4), 334-341.
[6] Cohen, J. I. (2000). Epstein-Barr Virus Infection. New England Journal of Medicine, 343(7), 481-492.
[7] Rosen, W. G., & Schmidt, L. H. (1990). Mononucleosis and its complications. Journal of Clinical Pathology, 43(1), 15-19.
[8] Hughes, R. C., & Heald, R. A. (2001). Clinical features and complications of infectious mononucleosis. Australian Family Physician, 30(7), 661-664.
