Gruźlica prosówkowa to postać gruźlicy, która charakteryzuje się szerokim rozsiewem w organizmie człowieka i niewielkimi rozmiarami zmian (1–5 mm). Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego wzoru widocznego na radiogramie klatki piersiowej – wielu maleńkich plamek rozmieszczonych w polach płucnych o wyglądzie podobnym do nasion prosa – stąd określenie gruźlica prosówkowa. Gruźlica prosówkowa może zainfekować dowolną liczbę narządów, w tym płuca, wątrobę i śledzionę. Gruźlica prosówkowa występuje w około 2% wszystkich zgłoszonych przypadków gruźlicy i stanowi do 20% wszystkich przypadków gruźlicy pozapłucnej.
Gruźlica prosówkowa – przyczyny
Gruźlica prosówkowa jest formą gruźlicy, która jest wynikiem przemieszczania się Mycobacterium tuberculosis do narządów pozapłucnych, takich jak wątroba, śledziona i nerki. Chociaż dobrze wiadomo, że bakterie rozprzestrzeniają się z układu płucnego do układu limfatycznego i ostatecznie do krwiobiegu, mechanizm, za którego pomocą to zachodzi, nie jest dobrze poznany.
Objawy gruźlicy prosówkowej
Pacjenci z gruźlicą prosówkową często doświadczają niespecyficznych objawów, takich jak kaszel i powiększone węzły chłonne. Gruźlica prosówkowa może również objawiać się powiększeniem wątroby (40% przypadków), śledziony (15%), zapaleniem trzustki (<5%) oraz dysfunkcją wielonarządową z niewydolnością nadnerczy (nadnercza nie wytwarzają wystarczającej ilości hormonów steroidowych do regulacji funkcji narządów). Gruźlica prosówkowa może również rzadko objawiać się jednostronną lub obustronną odmą opłucnową.
Inne objawy to gorączka, hiperkalcemia, guzki naczyniówki i zmiany skórne. Wielu pacjentów może odczuwać kilkutygodniową gorączkę z codziennymi skokami temperatury w godzinach porannych.
Pacjenci z gruźlicą prosówkową mogą doświadczać postępujących objawów w ciągu kilku dni lub tygodni, a czasami przez kilka miesięcy. Objawy obejmują:
- Osłabienie, zmęczenie (90%)
- Utratę masy ciała (80%)
- Ból głowy (10%)
Oznaki gruźlicy prosówkowej obejmują:
- Subtelne objawy, takie jak stan podgorączkowy (20%)
- Gorączkę (80%)
- Kaszel (60%)
- Uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (40%)
- Hepatomegalię (40%)
- Splenomegalię (15%)
- Zapalenie trzustki (<5%)
- Dysfunkcję wielonarządową, niewydolność nadnerczy
Gruźlica prosówkowa – rozpoznanie
Posiew w kierunku prątków gruźlicy
Posiewy mogą obejmować te z plwociny, krwi, moczu lub płynu mózgowo-rdzeniowego (CSF). Badanie wrażliwości na antybiotyki jest niezbędne dla wszystkich pozytywnych izolatów i we wszystkich przypadkach należy rozważyć przeprowadzenie badań w kierunku gruźlicy wielolekoopornej (MDR-TB). Negatywne wyniki rozmazu plwociny (nawet 3 negatywne) nie wykluczają jednak gruźlicy.
W przypadku posiewów krwi w kierunku prątków gruźlicy wyniki są pozytywne u około 5% pacjentów niezakażonych wirusem HIV, natomiast są pozytywne u wielu pacjentów z aktywnym zakażeniem HIV, nawet do 85% badanych.
Należy zdecydowanie rozważyć nakłucie lędźwiowe i posiew płynu mózgowo-rdzeniowego nawet przy prawidłowych wynikach badań rezonansu magnetycznego mózgu. Badanie to może ujawnić następujące kwestie:
- Leukocyty: Około 65% pacjentów ma liczbę WBC z 100–500 komórek jednojądrzastych/μl
- Przewaga limfocytów (70%)
- Poziomy kwasu mlekowego w CSF są nieznacznie podwyższone
- Podwyższony poziom białka (90%)
- Niski poziom glukozy (90%)
- Erytrocyty obecne w CSF
- Prątki kwasoodporne (≥40% przy seryjnych nakłuciach lędźwiowych)
Badania krzepnięcia
Przed biopsją zmierzyć czasy krzepnięcia (PT/aPTT).
Test skórny tuberkulinowy
Skórny test tuberkulinowy z oczyszczoną pochodną białka (PPD) często daje wyniki ujemne u pacjentów z gruźlicą prosówkową. Można to wytłumaczyć dużą liczbą antygenów gruźlicy w organizmie. Negatywne wyniki testów skórnych na gruźlicę nie wykluczają gruźlicy.
Leczenie gruźlicy prosówkowej
Standardowe leczenie zalecane przez WHO to izoniazyd i ryfampicyna przez sześć miesięcy oraz etambutol i pyrazynamid przez pierwsze dwa miesiące. Jeśli istnieją oznaki zapalenia opon mózgowych, leczenie przedłuża się do dwunastu miesięcy.