Co to jest cukrzyca typu 1?
Cukrzyca typu 1, wcześniej znana jako cukrzyca młodzieńcza, jest formą cukrzycy, w której wysepki Langerhansa w trzustce wytwarzają bardzo mało insuliny lub nie wytwarzają jej wcale. Insulina jest hormonem niezbędnym dla organizmu do przetworzenia cukru obecnego we krwi. Jej brak lub znikoma ilość powoduje wysokie stężenie glukozy w organizmie. Klasyczne objawy to częste oddawanie moczu, zwiększone pragnienie, zwiększony głód i utrata masy ciała. Dodatkowe z nich mogą obejmować niewyraźne widzenie, zmęczenie i słabe gojenie się ran. Objawy zwykle rozwijają się w krótkim okresie, często w ciągu kilku tygodni.
Przyczyny powstawania cukrzycy typu 1
Przyczyna cukrzycy typu 1 jest nieznana, ale wiąże się ją z kombinacją czynników genetycznych i środowiskowych. Jednym z czynników ryzyka jest chora osoba w rodzinie. Podstawowy mechanizm polega na autoimmunologicznym niszczeniu komórek beta trzustki produkujących insulinę. Cukrzycę rozpoznaje się na podstawie badania poziomu cukru lub hemoglobiny glikowanej (HbA1C) we krwi. Cukrzycę typu 1 można odróżnić od typu 2, badając obecność autoprzeciwciał.
Nie ma znanego sposobu zapobiegania cukrzycy typu 1. Leczenie insuliną jest niezbędne do przeżycia. Insulina jest zwykle podawana przez wstrzyknięcie tuż pod skórę, ale może być również wprowadzana do krwiobiegu przy pomocy pompy insulinowej. Dieta cukrzycowa i ćwiczenia fizyczne są ważnymi elementami postępowania. Nieleczona cukrzyca może powodować wiele komplikacji. Powikłania o stosunkowo szybkim początku obejmują cukrzycową kwasicę ketonową i nieketonową śpiączkę hiperosmolarną. Długotrwałe powikłania obejmują choroby serca, udar, niewydolność nerek, owrzodzenia stóp i uszkodzenie oczu. Ponadto powikłania mogą wynikać również z niskiego poziomu cukru we krwi spowodowanego nadmiernym dawkowaniem insuliny.
Rola genetyki
Cukrzyca typu 1 to choroba, która obejmuje wiele genów. Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 u dziecka wynosi około 5%, jeśli ma ją ojciec i około 8%, jeśli ma ją rodzeństwo, a także około 3%, jeśli ma ją matka. Jeżeli choroba dotyczy jednego identycznego bliźniaka, istnieje około 40 do 50% prawdopodobieństwa, że drugi też będzie chory. Niektóre badania nad dziedziczeniem szacują je na 80 do 86%.
Z cukrzycą typu 1 powiązanych jest ponad 50 genów. W zależności od locus lub kombinacji loci, mogą być dominujące, recesywne lub gdzieś pomiędzy. Najsilniejszy gen, IDDM1, znajduje się w regionie MHC klasy II na chromosomie 6, w regionie barwienia 6p21.
Leki i środki chemiczne
Niektóre chemikalia i leki niszczą komórki trzustki wybiórczo. Pyrinuron (Vacor), rodentycyd wprowadzony w Stanach Zjednoczonych w 1976 roku, wybiórczo niszczy komórki beta trzustki, powodując cukrzycę typu 1 po przypadkowym zatruciu. Pyrinuron został wycofany z USA w 1979 roku i nie jest zatwierdzony przez Agencję Ochrony Środowiska do użytku w USA. Streptozotocyna (Zanosar), środek przeciwnowotworowy, jest selektywnie toksyczny dla komórek beta wysp trzustkowych. Jest stosowany w badaniach nad wywoływaniem cukrzycy typu 1 u gryzoni oraz w leczeniu przerzutowego raka komórek wysp trzustkowych u pacjentów, których raka nie można usunąć chirurgicznie. Inne problemy trzustki, w tym uraz, zapalenie trzustki lub guzy (złośliwe lub łagodne) mogą również prowadzić do zaburzeń produkcji insuliny.
Objawy cukrzycy typu 1
Do klasycznych objawów cukrzycy typu 1 należą: wielomocz, zwiększone pragnienie, suchość w ustach, polifagia (zwiększony głód), zmęczenie i utrata masy ciała.
Cukrzycę typu 1 często rozpoznaje się, gdy występuje cukrzycowa kwasica ketonowa. Objawy cukrzycowej kwasicy ketonowej obejmują suchość skóry, szybki i głęboki oddech, senność, zwiększone pragnienie, częste oddawanie moczu, bóle brzucha i wymioty.
Niektóre osoby z cukrzycą typu 1 doświadczają dramatycznych i nawracających wahań poziomu glukozy, często bez wyraźnego powodu; nazywa się to cukrzycą niestabilną czy cukrzycą labilną. Skutkiem takich huśtawek mogą być nieregularne i nieprzewidywalne hiperglikemie, czasami z kwasicą ketonową, a czasami z poważnymi hipoglikemiami. Cukrzyca labilna występuje nie częściej niż u 1% do 2% diabetyków.
Rozpoznanie cukrzycy typu 1
Cukrzyca charakteryzuje się nawracającą lub utrzymującą się hiperglikemią i jest diagnozowana poprzez wykazanie jednej z następujących cech:
Poziom glukozy w osoczu na czczo na poziomie 7,0 mmol/l (126 mg/dl) lub powyżej.
Stężenie glukozy w osoczu na poziomie 11,1 mmol/l (200 mg/dl) lub powyżej dwie godziny po doustnym obciążeniu glukozą 75 g.
Objawy hiperglikemii i przygodne stężenie glukozy w osoczu na poziomie 11,1 mmol/l (200 mg/dl) lub powyżej.
Hemoglobina glikowana (hemoglobina A1C) na poziomie 48 mmol/mol lub wyższym (≥ 6,5 DCCT%) – to kryterium zostało zarekomendowane przez American Diabetes Association w 2010 roku, chociaż nie zostało jeszcze przyjęte przez WHO.
W typie 1 trzustkowe komórki beta wysepek Langerhansa są niszczone, co zmniejsza endogenną produkcję insuliny. To odróżnia pochodzenie typu 1 od typu 2. Cukrzyca typu 2 charakteryzuje się insulinoopornością, podczas gdy cukrzyca typu 1 charakteryzuje się niedoborem insuliny, generalnie bez insulinooporności. Inną cechą charakterystyczną cukrzycy typu 1 jest autoreaktywność wysepek, którą na ogół mierzy się na podstawie obecności autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom beta.
Leczenie cukrzycy typu 1
Leczenie cukrzycy typu 1 jest ściśle związane z suplementacją insuliny poprzez wstrzyknięcie podskórne za pomocą strzykawki lub pompy insulinowej – jest to konieczne dla osób chorych na cukrzycę typu 1, ponieważ choroby nie można leczyć samą dietą i ćwiczeniami fizycznymi. Dawkowanie insuliny dostosowuje się, biorąc pod uwagę spożycie pokarmu, poziom glukozy we krwi i aktywność fizyczną.