Mówiąc o zaburzeniach odżywiania i nieprawidłowej masie ciała, często pierwsze co przychodzi nam na myśl to otyłość. Warto jednak pamiętać także o anoreksji (gr. anorexis - „an”- brak; „orexis” - apetyt), która należy do zaburzeń na tle psychicznym1 i nie należy jej mylić z bulimią, która jest całkowicie odmienną jednostką chorobową.
Co to jest anoreksja?
Inaczej na anoreksję mówi się jadłowstręt psychiczny. Schorzenie to znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn – nawet dziesięciokrotnie częściej. Zazwyczaj rozpoczyna się u nastolatek w wieku około 15 lat. Warto jednak zauważyć, że anoreksja może wystąpić w każdym wieku. Wszystkie działania osób zmagających się z anoreksją prowadzą do uzyskania niskiej masy ciała oraz utrzymania jej za wszelką cenę.
Etiologia anoreksji jest złożona – pod uwagę należy brać czynniki biologiczne, psychologiczne, środowiskowe czy społeczne. Przyczyny rozwoju schorzenia należy rozpatrywać indywidualnie u każdego pacjenta.
Anoreksja często występuje na skutek czynników wyzwalających takich jak stosowanie diety odchudzającej, okres dojrzewania, czy stresujące sytuacje życiowe2.
Anoreksja - objawy
Objawy anoreksji są złożone – należą do nich nieprawidłowa masa ciała (nawet 15% poniżej odpowiedniej masy ciała, lub wskaźnik BMI (ang. Body mass index), jest mniejszy niż 17,5). Zbyt niska masa ciała jest jednak konsekwencją pozostałych objawów anoreksji, czyli zbyt duża koncentracja na swoim wyglądzie czy lęk przed nabraniem dodatkowych kilogramów3. Niska masa ciała jest z kolei efektem nadmiernej aktywności fizycznej, unikaniem spożywania pokarmów, czy stosowaniem leków, które zmniejszają łaknienie lub powodują wymioty4.
Konsekwencje anoreksji
Niestety jadłowstręt psychiczny może spowodować znaczne spustoszenie w organizmie człowieka – konsekwencje anoreksji obejmują między innymi zaburzenia metaboliczne, hormonalne, a w skrajnych przypadkach doprowadzają nawet do zgonu, który następuje w wyniku wyniszczenia organizmu (lub na przykład na skutek samobójstwa)5. Szacuje się, że nawet co dziesiąta osoba umiera w czasie 10 lat trwania choroby.
Zaburzenia odżywiania wiążą się z poważnymi konsekwencjami także dla układu sercowo – naczyniowego, doprowadzając do zaburzeń prawidłowej pracy serca (na przykład kardiomiopatii, zaburzeń rytmu, czy do niewydolności serca). Z powodu dostarczania niewystarczającej ilości składników odżywczych do organizmu, dochodzi także do anemii (inaczej – niedokrwistości), czy zaburzeń elektrolitowych – hipokaliemii, czyli zbyt niskiego poziomu potasu we krwi6. Nieprawidłowości te mogą objąć także układ nerwowy – dochodzi do neuropatii obwodowej, czyli uszkodzenia nerwów obwodowych.
Jednym z zaburzeń hormonalnych, które występuje w przebiegu anoreksji u kobiet jest brak miesiączki7. Powrót do prawidłowego stanu zdrowia odbywa się stopniowo i często wymaga współpracy interdyscyplinarnej – lekarza psychiatry, psychologa, psychoterapeuty czy dietetyka.
Anoreksja u dzieci
Początki anoreksji mogą wystąpić w każdym wieku. Nie jest określone, że jest schorzeniem jedynie ludzi młodych. Największa zapadalność występuje około 15 roku życia – z punktu widzenia rozwoju człowieka, wiek ten odpowiada młodzieży (13 – 18 rok życia). Oczywiście objawy anoreksji mogą wystąpić już u młodszych dzieci, ale także wśród kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Jadłowstręt psychiczny nie jest zatem chorobą wieku dziecięcego, jednak lekarz pediatra powinien dokładnie zwracać uwagę na symptomy anoreksji – niedożywienie w okresie dojrzewania może mieć poważne konsekwencje dla późniejszego stanu zdrowia.
Anoreksja - leczenie
Jak wcześniej wspomniano, leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym – po pierwsze konieczne jest przywrócenie prawidłowej masy ciała oraz wszelkich następstw zdrowotnych wynikających z anoreksji. Równolegle wdrażana jest także psychoterapia, która jest podstawowym sposobem terapii anoreksji.
Oczywiście niezwykle ważne jest wprowadzenie leczenia żywieniowego. Warianty leczenia znacznie różnią się między sobą – dotyczy to między innymi formy terapii – ambulatoryjnej lub w czasie pobytu w szpitalu – druga możliwość jest przeznaczona przede wszystkim dla osób, u których spadek masy ciała powoduje znaczące dolegliwości ogólnoustrojowe. Różny może być także sposób żywienia – od doustnego przez dojelitowy, pozajelitowy, czy też za pomocą sondy żołądkowej. Warto także zaznaczyć, że przywrócenie odpowiedniej masy ciała musi przebiegać stopniowo – zbyt gwałtowna podaż pokarmu może także wiązać się z powikłaniami – mowa o tak zwanym zespole realimentacyjnym. To efekty uboczne, do których zaliczamy zaburzenia pracy układu oddechowego, nerek czy prawidłowej pracy układu sercowo – naczyniowego.
Okazuje się, że leczenie farmakologiczne nie jest najbardziej istotne z punktu widzenia terapii anoreksji. W jakich sytuacjach zastosowanie leków ma największe znaczenie – po pierwsze, kiedy występują ogólnoustrojowe powikłania związane z niedoborem związków energetycznych oraz mikro- i makroelementów. Farmakoterapia jest istotna także wtedy, gdy obecne są dodatkowe zaburzenia psychiatryczne takie jak depresja, objawy lękowe czy obsesyjno – kompulsywne9.
Anoreksja a bulimia
Te dwa pojęcia są często mylone – w istocie to dwie różne jednostki chorobowe. Bulimia jest określana jako żarłoczność psychiczna. W bulimii występują epizody znacznego objadania się z następczymi działaniami takimi jak prowokowanie wymiotów, stosowanie leków przeczyszczających czy środków działających moczopędnie10.
1https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/75618,zaburzenia-odzywiania
2Jadłowstręt psychiczny – co widzą „motyle”? Anorexia nervosa – what „butterflies” see? Matylda Kręgielska-Narożna1 , Marta Walczak-Gałęzewska1 , Ilona Lis2 , Paweł Bogdański2 1 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Zaburzeń Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 2 Zakład Edukacji i Leczenia Otyłości oraz Zaburzeń Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
3https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/905/original/Strony_od_MpD_2011_07-6.pdf?1468486205
4Anoreksja – jadłowstręt psychiczny Anorexia (anorexia nervosa) Agata Bąba-Kubiś, Justyna Pełka-Wysiecka, Paweł Liśkiewicz, Michał Wroński, Anna Konopka, Jerzy Samochowiec Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Katedra i Klinika Psychiatrii, ul. Broniewskiego 26, 71-460 Szczecin Pomeranian Medical University in3 Szczecin, Department of Psychiatry
5Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 184–191 PRACE POGLĄDOWE EWA BATOR, MONIKA BRONKOWSKA, DAMIAN ŚLEPECKI*, JADWIGA BIERNAT ANOREKSJA – PRZYCZYNY, PRZEBIEG, LECZENIE
6Jadłowstręt psychiczny – co widzą „motyle”? Anorexia nervosa – what „butterflies” see? Matylda Kręgielska-Narożna1 , Marta Walczak-Gałęzewska1 , Ilona Lis2 , Paweł Bogdański2 1 Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Zaburzeń Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 2 Zakład Edukacji i Leczenia Otyłości oraz Zaburzeń Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
7https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/65-ds-13-dieta-w-anoreksji/file
8Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 184–191 PRACE POGLĄDOWE EWA BATOR, MONIKA BRONKOWSKA, DAMIAN ŚLEPECKI*, JADWIGA BIERNAT ANOREKSJA – PRZYCZYNY, PRZEBIEG, LECZENIE
9Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 184–191 PRACE POGLĄDOWE EWA BATOR, MONIKA BRONKOWSKA, DAMIAN ŚLEPECKI*, JADWIGA BIERNAT ANOREKSJA – PRZYCZYNY, PRZEBIEG, LECZENIE
10Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń odżywiania się w podstawowej opiece zdrowotnej Leslie A. Sim, PhD, Donald E. McAlpine, MD, Karen B. Grothe, PhD, Susan M. Himes, PhD, Richard G. Cockerill, BA, Matthew M. Clark, PhD Department of Psychiatry and Psychology, Mayo Clinic, Rochester, Minnesota, USA Identification and Treatment of Eating Disorders in the Primary Care Setting Mayo Clin Proc 2010;85(8):746-751 Tłum. prof. dr hab. med. Łukasz Święcicki