Co to jest ADHD?
ADHD to inaczej zespół nadpobudliwości psychoruchowej, którego pierwsze objawy pojawiają się w dzieciństwie około 5 roku życia. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest zaburzeniem neurorozwojowym charakteryzującym się nieuwagą lub nadmierną aktywnością i impulsywnością, które nie są odpowiednie dla wieku danej osoby. Niektóre osoby z ADHD mają również trudności z regulowaniem emocji lub problemy z funkcjami wykonawczymi.
Częstość występowania waha się między 4 a 8% w populacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Najczęściej chorują chłopcy. W kolejnych latach częstotliwość występowania jest niższa, natomiast u dorosłych zaburzenie występuje bardzo rzadko. Objawy zmniejszają się wraz z wiekiem.
Przyczyny ADHD w większości przypadków nie są znane. Obecnie wykazano wiele czynników, które mogą przyczynić się do pojawienia lub nasilać zespół nadpobudliwości psychoruchowej – między innymi czynniki genetyczne i środowiskowe. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego spowodowane urazami, infekcjami mózgu oraz niedotlenieniem okołoporodowym mogą wpływać na rozwój objawów ADHD. Inne czynniki mogące wpływać na pojawienie się ADHD u dzieci to palenie papierosów przez kobiety ciężarne, zażywanie w trakcie ciąży substancji psychoaktywnych, zespół FAS - nadużywanie alkoholu w ciąży.
Objawy ADHD
Dzieci z ADHD cechują się zespołem charakterystycznych objawów.
Pierwsze z nich mogą pojawić się nawet w wieku niemowlęcym. Zaliczamy do nich głównie zaburzenia snu. Sen jest płytki, co powoduje częste wybudzenia oraz trudności z zasypianiem. Aktywność motoryczna jest wzmożona, przejawia się szybkimi ruchami, żywą gestykulacją i mimiką oraz znacznym pobudzeniem emocjonalnym. W kolejnych latach dochodzi do opóźnionego rozwoju mowy czy jąkania się. Całościowe objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej kształtują się około 5 roku życia. Wtedy pojawiają się zaburzenia lękowe, bezcelowość ruchów, zaburzenia uwagi.
Aby postawić diagnozę, objawy powinny pojawić się przed ukończeniem dwunastu lat, być obecne przez ponad sześć miesięcy i powodować problemy w co najmniej dwóch miejscach (np. szkoła, dom lub zajęcia rekreacyjne). U dzieci problemy ze zwróceniem uwagi mogą skutkować słabymi wynikami w nauce. Ponadto istnieje związek z innymi zaburzeniami psychicznymi i nadużywaniem różnych substancji. Chociaż powoduje to pewne upośledzenie, szczególnie we współczesnym społeczeństwie, wiele osób z ADHD jest w stanie skupiać się na zadaniach, które uważają je za interesujące lub satysfakcjonujące.
Rozpoznanie ADHD
Mimo że jest to najczęściej badane i diagnozowane zaburzenie psychiczne u dzieci i młodzieży, dokładna przyczyna lub przyczyny są w większości przypadków nieznane. Szacuje się, że czynniki genetyczne stanowią około 75% ryzyka. Narażenie na nikotynę w czasie ciąży może stanowić zagrożenie rozwoju choroby. Wydaje się, że nie ma ona związku ze stylem wychowywania lub dyscypliną w domu. Dotyka około 3–7% dzieci w przypadku rozpoznania według kryteriów DSM-IV i 1–2% w przypadku rozpoznania według kryteriów ICD-10. Wskaźniki są podobne w różnych krajach i zależą głównie od schematu diagnostycznego. ADHD diagnozuje się około dwóch razy częściej u chłopców niż u dziewcząt, chociaż zaburzenie to jest często przeoczane u dziewcząt, ponieważ ich objawy mogą różnić się od objawów u chłopców. Około 30–50% osób zdiagnozowanych w dzieciństwie nadal ma objawy w wieku dorosłym, a od 2–5% dorosłych choruje. U dorosłych może występować wewnętrzny niepokój, a stan ten może być trudny do odróżnienia od innych chorób czy zaburzeń, a także od wysokiego poziomu aktywności, który nadal mieści się w zakresie społecznie akceptowalnym.
Leczenie ADHD
Zalecenia dotyczące postępowania w ADHD różnią się w zależności od kraju i zwykle obejmują kombinację poradnictwa, zmiany stylu życia i leków. Brytyjskie wytyczne zalecają stosowanie jedynie leków jako leczenia pierwszego rzutu u dzieci z poważnymi objawami oraz rozważenie ich u tych z umiarkowanymi objawami, które odmawiają poradnictwa lub kiedy poradnictwo nie skutkuje. Wytyczne kanadyjskie i amerykańskie zalecają terapię behawioralną jako leczenie pierwszego rzutu u dzieci w wieku przedszkolnym. Później natomiast zalecane są leki i terapia. W przypadku dzieci i młodzieży leczenie stymulantami jest skuteczne przez co najmniej 14 miesięcy. Ich długoterminowa skuteczność jest jednak niejasna i istnieją potencjalnie poważne skutki uboczne.
W działaniach diagnostycznych i terapeutycznych zawrzeć należy ocenę profilu psychoedukacyjnego, na który składają się między innymi test inteligencji, test ciągłego wykonywania CPT czy ocena czytania, literowania, pisania, liczenia i mówienia. Stosuje się nauczanie wyrównawcze, terapię mowy i języka, terapie zajęciowe z naciskiem na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka. Istotna zdaje się również kontrola dietetyczna, ponieważ część produktów spożywczych, takich jak np. kakao lub niektóre barwinki i cukier mogą wzmagać aktywność dziecka. W leczeniu farmakologicznym stosuje się stymulanty takie jak metylofenidat czy pochodne amfetaminy, np. Adderall.