W trakcie leczenia onkologicznego wiele osób dopiero po raz pierwszy dowiaduje się o istnieniu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Pojawiają się pytania, kiedy i jak należy ją stosować, a także dlaczego została zarekomendowana przez lekarza lub dietetyka. Dowiedz się, czym jest żywność medyczna i w jaki sposób może wspierać organizm w chorobie!
Kiedy chorujemy, bardzo często wielu z nas doświadcza spadku apetytu związanego z pogorszeniem stanu zdrowia. Nie inaczej jest, gdy dotykają nas poważniejsze schorzenia lub jesteśmy leczeni onkologicznie z wykorzystaniem chemio- czy radioterapii. W tym okresie smak wielu produktów spożywczych może wydawać się gorzki lub metaliczny. Ponadto, pojawiają się liczne dolegliwości takie jak mdłości, wymioty, biegunki, czy uczucie suchości w ustach, które skutecznie zniechęcają do jedzenia. Niestety, o ile w czasie przeziębienia przejściowe zmniejszenie ilości spożywanych pokarmów nie niesie za sobą najczęściej poważnych konsekwencji, o tyle długotrwałe niejedzenie w trakcie walki z tak poważną chorobą jak nowotwór znacznie zwiększa ryzyko rozwoju niedożywienia.
Niedożywienie i żywność medyczna
Niedożywienie to nie tylko widoczna na pierwszy rzut oka utrata masy ciała. Może nieść ono za sobą bardzo liczne i niebezpieczne skutki, zarówno długo- jak i krótkofalowe. Można wśród nich wymienić pogorszenie pracy układu odpornościowego i wszystkich narządów, zwiększone ryzyko zakażeń i powikłań, obniżoną tolerancję terapii onkologicznej, pogorszenie sprawności i samopoczucia, a także zmniejszenie zdolności regeneracji uszkodzonych komórek i trudności w gojeniu ran. Innymi słowy, im gorszy jest stan odżywienia i większa utrata masy ciała w okresie leczenia, tym niższa może okazać się skuteczność terapii onkologicznej, a rokowania gorsze. Niestety, stan odżywienia w chorobie może pogarszać się bardzo szybko. Chcąc temu zapobiec lekarz lub dietetyk może zarekomendować wprowadzenie do codziennego jadłospisu żywności medycznej. Dlaczego? Ponieważ zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) to właśnie zastosowanie żywności medycznej obok poradnictwa żywieniowego i leczenia dolegliwości zmniejszających spożycie żywności może przyczynić się do poprawy stanu odżywienia osoby zmagającej się z nowotworem w trakcie leczenia.
Czym jest żywienie medyczne?
Żywienie medyczne to żywność, która została stworzona dla osób, które ze względu na stan zdrowia nie są w stanie przy pomocy zwykłych produktów spożywczych dostarczyć sobie wszystkich składników odżywczych w odpowiednich ilościach. Najczęściej jest ona stosowana u osób, u których w wyniku choroby występuje ograniczona, upośledzona lub zaburzona możliwość przyjmowania, trawienia, wchłaniania i wykorzystania pokarmów lub konkretnych składników odżywczych. Ponadto, lekarz może zaproponować stosowanie takiej żywności, jeśli zaobserwuje u chorego objawy niedożywienia, niezamierzoną utratę masy ciała, trudno gojące rany. Może być ona także stosowana w okresie okołooperacyjnym zarówno jako element przygotowania do zabiegu, jak i wsparcie rekonwalescencji.
Co wchodzi w skład żywności medycznej?
Żywność medyczna, tak jak tradycyjne produkty, może zawierać białko, tłuszcz, węglowodany oraz wszystkie witaminy i składniki mineralne, ale składniki te występują w niej w celowo dobranych formach i w ściśle określonych wzajemnych proporcjach. W wielu przypadkach żywność medyczna jest ponadto kompletna pod względem odżywczym, co oznacza, że może być zarówno elementem jadłospisu, jak i stanowić jedyne źródło pożywienia dla osoby chorej. Warto wiedzieć, że żaden pojedynczy, zwykły produkt spożywczy, nie jest w stanie dostarczyć człowiekowi wszystkich składników, których on potrzebuje. Najczęściej żywność medyczna występuje w formie doustnych preparatów odżywczych w różnych wariantach smakowych o płynnej konsystencji przypominającej produkty mleczne albo w formie proszku. Kiedy myślimy o tradycyjnej żywności nie mamy wątpliwości, że smak jest kluczowy do jej akceptacji. To on decyduje o tym czy sięgamy po konkretny produkt i w jakich ilościach go spożywamy. Podobnie jest w przypadku żywienia medycznego. Mimo, że nie spożywamy go dla przyjemności, jego walory smakowe mają bezpośredni wpływ na to, czy zostanie ono zaakceptowane. Jeśli nie, mimo ogromnych walorów odżywczych nie będzie ono w stanie pomóc w dostarczeniu ważnych składników odżywczych. Warto mieć to na uwadze i poszukiwać takich preparatów, które będą akceptowane.
Czym różni się od siebie żywność medyczna?
Żywność medyczna jest tworzona z myślą o chorych o różnych potrzebach żywieniowych. Z tego względu, jej skład nie jest zawsze taki sam. Znajdziemy wśród tej grupy produktów m.in. preparaty wysokoenergetyczne, które w 1 opakowaniu (200 ml) mogą dostarczyć nawet 400 kcal i mogą być szczególnie cenne dla osób, które szybko tracą masę ciała i mogą spożywać jedynie ograniczone ilości żywności. Inna cecha, która może różnić żywność medyczną to zawartość błonnika, który jest obecny w części produktów przeznaczonej dla chorych, którzy tolerują ten składnik lub potrzebują jego większej ilości w diecie. Dostępne są też preparaty dedykowane osobom, które obok trudności z utrzymaniem prawidłowego stanu odżywienia zmagają się z cukrzycą. Posiadają one specjalnie opracowany skład tak, aby zminimalizować ich wpływ na poziom glukozy we krwi. Jedną z największych grup jest jednak żywność medyczna wysokobiałkowa, której głównym zadaniem jest dostarczenie nie tylko porcji energii ale także znacznych ilości białka, tak ważnego w okresie choroby nowotworowej, okołooperacyjnym, w wieku podeszłym i w przypadku występowania ran przewlekłych.
Dlaczego produkty wysokobiałkowe są polecane pacjentom onkologicznym?
Choroba nowotworowa wpływa znacznie na cały organizm i powoduje, m.in. wzrost zapotrzebowania na białko ze względu na potrzebę częstszej odnowy uszkodzonych w trakcie chemio- i radioterapii tkanek. Ponadto, w organizmie osoby chorej z większą intensywnością pracuje także układ odpornościowy w wyniku, m.in. obecności przewlekłego stanu zapalnego, co generuje większe straty białka. Jeśli chory na nowotwór poddawany jest zabiegowi operacyjnemu, białko w większej ilości jest potrzebne również do prawidłowego procesu gojenia ran. Jeszcze więcej białka dostarczonego z pożywieniem wymaga osoba chora na nowotwór w wieku podeszłym. Wszystko dlatego, że w wyniku procesu starzenia posiada w organizmie mniejsze zasoby tego składnika. Z tego względu, jadłospis osoby chorej na nowotwór powinien dostarczać o ponad 60% więcej białka niż osoby zdrowej – to ok. 1,5 g na każdy kilogram masy ciała. Innymi słowy, jeśli osoba chora ma masę ciała 65 kg, w jej menu powinno znaleźć się ok. 98 g białka. Oczywiście są to tylko przybliżone dane, ponieważ indywidualne zapotrzebowanie na ten składnik zależy od wielu czynników, w tym wieku, płci, stanu zaawansowania choroby, rodzaju leczenia i wykonywanych zabiegów chirurgicznych. Źródłem białka w menu osoby chorej powinny być, m.in. jaja, chude mięso i ryby, produkty mleczne i rośliny strączkowe. Niestety dostarczenie takiej ilości tego składnika z wykorzystaniem tradycyjnych produktów w okresie choroby może być trudne.
Jak stosować żywność medyczną?
Stosowanie żywności medycznej powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem lub dietetykiem, ponieważ mają oni możliwość indywidualnego doboru preparatu do potrzeb pacjenta. Bardzo istotne na początku stosowania jest powolne picie żywności medycznej, tak aby była ona jak najlepiej tolerowana. Zazwyczaj rekomendowane jest wypijanie od 1-3 butelek preparatów odżywczych dziennie przez okres min. 14 dni lub do poprawy stanu odżywienia.
Bibliografia
1. Arends J, Baracos V, Bertz H, Bozzetti F, Calder PC, Deutz NE, i in. ESPEN expert group recommendations for action against cancer-related malnutrition. Clin Nutr. 2017 Oct;36(5):1187–96.
2. Kłęk S, Jankowski M, Kruszewski W., Fijuth J, Kapała A, Kabata P, Wysocki P, Krzakowski M, Rutkowski P. Standardy leczenia żywieniowego w onkologii; Nowotwory Journal of Oncology 2015;65,4:320-37
