Zespół FAS, czyli alkoholowy zespół płodowy
Jak powszechnie wiadomo, spożywanie alkoholu ma bardzo negatywny wpływ na ludzki organizm. Wywołuje zaburzenia zachowania, prowadzi do rozwoju wielu poważnych chorób, a zatrucie alkoholem może skutkować śmiercią. Na niekorzystny wpływ alkoholu na zdrowie narażone są także dzieci, których matki w okresie ciąży sięgały po tego rodzaju używki. Jednym z najcięższych powikłań jest płodowy zespół alkoholowy – FAS (fetal alcohol syndrome).
Na skutek narażenia dziecka na działanie alkoholu w życiu płodowym, dochodzi u niego do szeregu zaburzeń rozwojowych, nie tylko neurologicznych, ale także fizycznych. Sprawdź, czym dokładnie jest FAS, jakie są objawy choroby oraz czy można leczyć dzieci matek spożywających alkohol w czasie ciąży.
Z artykułu dowiesz się:
Zespół FAS – czym jest ten syndrom?
Alkoholowy zespół płodowy (FAS) to medyczne zaburzenie, występujące u dzieci, których matki spożywały napoje alkoholowe w trakcie ciąży. Toksyczny wpływ alkoholu w życiu płodowym przyczynia się do powstania wielu wad rozwojowych u dziecka. Powoduje uszkodzenia centralnego układu nerwowego, co prowadzi do różnorodnych fizycznych, neurologicznych i behawioralnych problemów w całym życiu.
Płodowy zespół alkoholowy obejmuje triadę objawów, charakterystycznych dla tego syndromu. Są to: upośledzone wzrastanie zarówno wewnątrzmaciczne, jak i już po narodzinach, typowe dla FAS zmiany wyglądu i kształtu twarzoczaszki oraz upośledzenie umysłowe (rozwój neurologiczny).
Objawy FAS – co wskazuje na alkoholowy zespół płodowy u dziecka?
U noworodków, które w życiu płodowym otrzymywały przez łożysko dawki alkoholu, po narodzinach może dojść do wystąpienia zespołu odstawiennego. Wiąże się on z zaburzeniami snu, mogą pojawić się także drgawki oraz nadwrażliwość na światło i dźwięki.
Oprócz tego, na zaburzenia rozwojowe wskazuje szereg nieprawidłowości w wyglądzie niemowlęcia. U dzieci z FAS wyróżnia się następujące zmiany fizyczne:
- szeroka twarz o „spłaszczonych” rysach,
- krótki nos z szeroką nasadą,
- małe, nisko osadzone oczy z opadającymi powiekami,
- duża odległość między oczami,
- spłaszczona rynienka podnosowa,
- cienka warga górna,
- zniekształcenia małżowin usznych,
- mała żuchwa,
- niewielka głowa i niski wzrost,
- zaburzenia napięcia mięśniowego,
- nieprawidłowa budowa narządów wewnętrznych,
- zaburzenia budowy układu kostno-mięśniowego.
Ze względu na dużą ilość wad rozwojowych, dzieci z zespołem FAS wymagają stałej opieki rehabilitacyjnej. Najczęściej diagnozowane jest u nich wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe – u noworodków i niemowląt zauważalne są też problemy ze ssaniem.
Dzieci z FAS różnią się od swoich zdrowych rówieśników nie tylko wyglądem i zdolnościami intelektualnymi, ale również zachowaniem. Większość neurologicznych i behawioralnych objawów FAS uwidacznia się pomiędzy 2. a 10. rokiem życia. Do zaburzeń i problemów, związanych z funkcjonowaniem układu nerwowego oraz psychiki zalicza się:
- upośledzenie umysłowe,
- niski iloraz inteligencji,
- nieprawidłowy rozwój mowy i niewielki zasób słów,
- kłopoty z pamięcią i koncentracją, powodujące trudności w uczeniu się,
- agresywne zachowania, nadpobudliwość,
- trudności w rozróżnianiu rzeczywistości i fikcji,
- niedostosowanie społeczne,
- słabe zdolności adaptacyjne,
- większą skłonność do popadania w depresję i uzależnienia.
Zespół FAS – jakie są jego przyczyny?
Wystąpienie u dziecka alkoholowego efektu płodowego, związane jest bezpośrednio ze spożywaniem alkoholu przez matkę w okresie ciąży. Toksyczny etanol swobodnie przenika przez barierę łożyskową i dostaje się do organizmu płodu, powodując trwałe uszkodzenia organów i zaburzenia neurologiczne. Nawet jeśli kobieta jeszcze nie ma świadomości, że jest w ciąży, a sięga po alkohol, istnieje ryzyko wystąpienia u dziecka objawów FAS.
Niestety nie ma danych, które jasno wskazywałyby, jaka ilość spożytego przez matkę alkoholu, prowadzi do rozwoju wspomnianych wad. Jednak naukowcy są zgodni co do tego, że nawet niewielka dawka może przyczyniać się do wystąpienia u dziecka FAS, choć o małym nasileniu.
Zdarza się, że u dzieci z FAS rozwijają się wyłącznie poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego, bez charakterystycznych zmian w wyglądzie. Na zespół FAS wskazują głównie problemy z zachowaniem oraz przyswajaniem wiedzy.
Nie istnieje pojęcie „bezpiecznej dawki alkoholu” w ciąży. Na każdym jej etapie, etanol w organizmie matki, przyczynia się do rozwoju wad u płodu. Warto pamiętać, że wbrew krążącym mitom, nie tylko uzależnione od alkoholu kobiety rodzą dzieci z FAS. Również te matki, które okolicznościowo spożywają alkohol, narażają rozwijające się płody na FAS, jednak objawy tego zespołu u każdego dziecka mogą się różnić zarówno rodzajem, jak i nasileniem.
Alkoholowy zespół płodowy FAS – rozpoznanie
Rozpoznanie zespołu FAS możliwe jest poprzez ocenę wyglądu noworodka, biorąc pod uwagę ewentualne ryzyko wewnątrzmacicznego narażenia organizmu płodu na kontakt z alkoholem. Ważny krok stanowią również badania, ukierunkowane na wykluczenie istnienia ewentualnych chorób, mogących powodować podobne objawy, jak płodowy zespół alkoholowy.
Jeśli u dziecka zostaną stwierdzone nieprawidłowości w budowie lub problemy neurologiczne, należy skierować je do lekarza genetyka – specjalisty w dziedzinie chorób i wad wrodzonych. To właśnie on na podstawie istniejących objawów, wywiadu rodzinnego oraz wyników zleconych badań, stawia rozpoznanie. Współczesna medycyna nie zna jednak metody, która poprzez jedno badanie pozwoliłaby jasno określić, czy u dziecka występuje płodowy zespół alkoholowy, czy nie.
Alkoholowy zespół płodowy – czy da się go wyleczyć?
Czy jest możliwe leczenie FAS? Dziecko, u którego występują objawy alkoholowego zespołu płodowego, nie ma szans na całkowite wyleczenie i pełną sprawność fizyczną oraz umysłową. Nie da się cofnąć toksycznego wpływu alkoholu na rozwój organizmu, jednak niezbędny jest szereg terapii, których celem jest poprawa jakości życia chorego.
Leczenie i terapia osób z FAS skupiają się na wielu obszarach, w tym na wsparciu edukacyjnym, terapii behawioralnej, terapii mowy i fizjoterapii, które pomagają dzieciom rozwijać się najlepiej, jak to możliwe, biorąc pod uwagę ich indywidualne potrzeby i wyzwania.
Postępowanie terapeutyczne w takim przypadku, musi być odpowiednio dopasowane do wieku, poziomu intelektualnego, warunków fizycznych oraz stopnia funkcjonowania. U dzieci z bardzo niskim wzrostem, zalecana jest konsultacja endokrynologiczna, która pozwoli zaplanować i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Należy pamiętać, że wady związane z występowaniem FAS, zaburzają prawidłowe funkcjonowanie i zwiększają podatność organizmu na rozwój chorób narządów wewnętrznych, dlatego dzieci z FAS powinny być pod stałą opieką lekarską. To pozwoli szybko wykryć i zapobiec pojawieniu się groźnych dolegliwości lub przynajmniej je złagodzić.
Podsumowanie
Płodowy zespół alkoholowy (Fetal Alcohol Syndrome – FAS) to zespół wad wrodzonych, obejmujących upośledzenie fizyczne oraz umysłowe u dziecka, które było narażone na toksyczne działanie alkoholu w życiu płodowym. Jest on stanem nieodwracalnym – nie ma możliwości wyleczenia uszkodzonych przez alkohol organów, w tym mózgu. Żeby uniknąć ryzyka rozwoju FAS u płodu, ciężarna powinna całkowicie zrezygnować ze spożywania alkoholu w okresie ciąży. To jedyny sposób na to, by uchronić dziecko przed zaburzeniami, które będą miały wpływ na całe jego życie.
Źródła:
- D. C. Dannaway, J. J. Mulvihill, Poalkoholowe uszkodzenie płodu, „Pediatria po Dyplomie” 2011, t. 15, nr 1, s. 55-63.
- Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinku, Zespół FAS (płodowy zespół alkoholowy), https://www.gov.pl/web/psse-szczecinek/zespol-fas-plodowy-zespol-alkoholowy (dostęp 08.08.2023 r.).
Autorka
Aleksandra Chojnowska – absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, magister filologii polskiej, copywriterka. Od lat zgłębia wiedzę na tematy związane ze zdrowiem oraz urodą i z pasją pisze o tym, jak każdego dnia dbać zarówno o siebie, jak i o bliskich. Prywatnie doświadczona mama.
Ostatnia aktualizacja [21.11.2024]