Wstrząs anafilaktyczny jest stanem, który zagraża życiu. Jego objawy pojawiają się nagle i szybko się nasilają. Dlatego niezwykle ważne jest natychmiastowe udzielenie pierwszej pomocy osobie, która go doznała. Wstrząs anafilaktyczny wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Preferowanym lekiem jest adrenalina.
Organizm człowieka reaguje na wszystko, z czym ma styczność. W głównej mierze jest za to odpowiedzialny układ odpornościowy, który rozpoznaje daną substancję, a następnie produkuje przeciwciała. W ten sposób potrafi zwalczyć m.in. drobnoustroje i nie dopuścić do pojawienia się objawów infekcji. Niekiedy jednak reakcja organizmu jest zbyt gwałtowna i duża. Wówczas pojawia się nadwrażliwość lub alergia, które w skrajnych przypadkach prowadzą do wstrząsu anafilaktycznego.
Wstrząs anafilaktyczny – co to takiego?
Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) jest ciężką reakcją organizmu na czynnik, który powoduje u niego nadwrażliwość. Rozwija się ona nagle i gwałtownie. Stanowi zagrożenie życia, ponieważ w razie nieudzielenia pierwszej pomocy może spowodować śmierć. Reakcja anafilaktyczna przebiega z charakterystycznymi objawami, które dotyczą całego organizmu (tzw. reakcja uogólniona).
Mechanizm reakcji anafilaktycznej został dobrze poznany. Na skutek kontaktu z pewną substancją dochodzi do uwolnienia mediatorów zapalnych i cytokin. Może to nastąpić na skutek nadmiernego pobudzenia komórek tucznych i zasadochłonnych lub ich uszkodzenia.
Zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości może być wywołana przez czynniki alergiczne (gdy dana osoba ma kontakt z substancją, na którą jest uczulona) lub niealergiczne. Częściej jednak występują te pierwsze. Do wystąpienia wstrząsu mogą doprowadzić:
- jady owadów błonkoskrzydłych (np. os lub pszczół),
- niektóre pokarmy (np. orzeszki, owoce morza, jaja kurze, mleko, pszenica) lub zawarte w nich konserwanty,
- sierść zwierząt,
- niektóre leki (np. antybiotyki) lub szczepionki,
- niektóre substancje obecne w otoczeniu (np. lateks),
- stres, temperatura i wysiłek fizyczny.
Niekiedy nie udaje się ustalić, co było przyczyną tak silnej reakcji alergicznej. Taką sytuację nazywa się idiopatycznym wstrząsem anafilaktycznym. Szacuje się, że anafilaksja dotyczy nawet 3% populacji. Są na nią narażone przede wszystkim te osoby, u których rozpoznano choroby na tle alergicznym lub atopię.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego
Objawy reakcji anafilaktycznej mogą pojawić się nawet w kilka sekund po kontakcie z czynnikiem wywołującym nadwrażliwość. Zdarza się, że ustępują samoistnie, ale nawracają w ciągu kilkunastu godzin (tzw. późna reakcja). Najczęściej jednak dolegliwości można zaobserwować w ciągu 30 minut.
Charakterystyczne dla wstrząsu anafilaktycznego jest gwałtowne obniżenie się ciśnienia tętniczego krwi. Objaw ten występuje zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Często prowadzi do znacznego osłabienia, dezorientacji oraz utraty przytomności. Spadek ciśnienia tętniczego jest ściśle związany z przyspieszeniem tętna (jednak u niektórych osób obserwuje się jego zwolnienie).
Obecne są także objawy ze strony układu oddechowego. Oddech staje się płytszy, krótszy i utrudniony. Często pojawiają się także wyraźnie słyszalne świsty. Osoba poszkodowana może mieć kaszel lub chrypkę. Często dochodzi też do obrzęku dróg oddechowych, co jest szczególnie niebezpieczne.
Do innych objawów reakcji anafilaktycznej należą:
- zaczerwienienie skóry (pokrzywka i rumień),
- uporczywy świąd skóry,
- obrzęk naczynioruchowy,
- opuchnięcie języka i gardła,
- podrażnienie spojówek,
- katar,
- ból głowy,
- lęk i niepokój.
W przypadku wystąpienia silnej reakcji mogą pojawić się też dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Są to biegunka oraz wymioty.
Wstrząs anafilaktyczny – pierwsza pomoc
Pomoc przy anafilaksji powinna być udzielona możliwie jak najszybciej. Przebiega ona w następujący sposób:
- Usunięcie czynnika, który wywołał reakcję.
- Podanie adrenaliny, jeżeli pacjent otrzymał od lekarza ampułkostrzykawkę (zwykle ma to miejsce w przypadku osób z alergią). Można podać też leki przeciwhistaminowe, pod warunkiem, że osoba poszkodowana jest przytomna.
- Ułożenie chorego w pozycji z uniesionymi nogami lub w pozycji bocznej bezpiecznej (jeżeli występują wymioty lub doszło do utraty przytomności).
- Wezwanie pogotowia ratunkowego i pozostanie z poszkodowanym do momentu przyjazdu karetki.
Chory zawsze musi trafić do szpitala – nawet gdy została mu podana adrenalina. Obserwacja trwa zwykle kilka godzin. Jeżeli poszkodowany przestanie oddychać, trzeba rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową i kontynuować ją do momentu przyjazdu karetki. Zaniechanie tej czynności prowadzi do zgonu chorego.
Podsumowanie
W przypadku reakcji anafilaktycznych liczy się czas, który upłynął od pojawienia się objawów do otrzymania leków. Dlatego ważne jest, aby każdy wiedział, jak trzeba reagować w przypadku bycia świadkiem anafilaksji u innej osoby.
Źródła:
- I. Krčmová, J. Novosad, Anaphylactic symptoms and anaphylactic shock https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30909706/ (dostęp 03.06.2021).
- N. Ukleja-Sokołowska i in., Ostra reakcja anafilaktyczna po spożyciu ciasta zawierającego orzechy nerkowca – opis przypadku, “Alergia. Astma. Immunologia” 2019, t. 24, nr 2, s. 76-81.
Autorka
Angelika Janowicz – absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na kierunku pielęgniarstwo. Pisze o zdrowiu, ponieważ wie, jak ważna jest edukacja pacjenta. Wielbicielka podróży i kuchni greckiej.
